Caxigalines nella Reguera'l Campizu

30 aprile 2007

MANOLO RIVAS: NORABOA E MOITAS GRACIAS

É tempo oportuno para comentar Os libros arden mal de Manuel Rivas, despois do momento inicial de presentacións e reseñas críticas nos xornais e á vista da extraordinaria serie de premios acadados nos últimos días. Extraordinario polo número, pero, sobre todo, pola razón repetida en case todos eles de outorgar o premio pola excelente calidade literaria da obra, constituida en referente e fito da literatura galega recente. Poucos libros acadan semellante recepción crítica no mesmo instante da súa aparición.
A maior parte das críticas xornalísticas repara no argumento da obra e, alén diso, na reivindicación implícita do republicanismo como modo libre de comprender un mundo. Ao tempo esa reivindicación comporta unha radical denuncia dunha usurpación moral, persoal: a derivada do levantamento militar contra o réxime democrático. Rivas, que comeza o seu relato coa queima de libros na dársena de Coruña, recrea de modo especial tres mundos: o de Casares Quiroga (centro burgués de Coruña), o dos persoeiros do novo réxime (a claustrofóbica casa do xuíz Samos, coa súa cripta) e o dos movementos anarquistas do alfoz (ar libre no que se moven tantas persoaxes perseguidas) coruñés de Elviña.
Os lectores da obra de Rivas tenden a interpretar as persoaxes do libro como encarnacións do pensamento republicán, pero, ao meu xuízo, eses persoaxes ocupan sempre o primeiro plano, de tal xeito que a ollada sobre aquel mundo non se proxecta sobre as ideas ou sobre os debates sociais, senón sobre unhas persoas que viron destruido o seu mundo. Unha das características de Os libros arden mal é que, malia seu contido simbólico nalgúns casos, o relevo dos individuos supera á contenda ideolóxica. Individuos, ademáis, que aparecen acompañados sempre de atributos (obxectos, animais, plantas) que arraigan os homes á terra, entendida esta como xeografía humán.
O libro é presentado case sempre coma unha defensa da figura de Casares Quiroga. E tamén coma un recordo (non sei se apoloxía) dos ideais e utopías fermosamente descritas dos anarquistas, cifrados no mundo dos ateneos libertarios. A defensa ven pola vía indirecta da mostración da indefensión duns homes, tomados de un en un, fronte a un sistema dotado dunha maquinaria opresiva. Non sei se Rivas quixo amosar esa abismal desigualdade do poder, pero creo que en Os libros arden mal hai un fío compasivo (unha das materias esenciais da obra de Rivas: a piedade) sobre o débil, o fráxil enfrontado ao lume enceso unha tarde calquera de Xullo e animado permanentemente durante anos. Rivas reúne, desde este punto de vista, os episodios de persoas concretas, víctimas (non dun só día, senón constantes) dun tempo de xenreira.
O modelo de vertebración de todo o relato adopta o esquema da novela de intriga, mesmo de folletín, con elementos da narración policiaca. Pero esta queda desdebuxada baixo a materia lírica que orna o relato. Parece, nalgúns casos, pero é percepción miña, que a Rivas a historia que semella xunguir todas as pezas resúltalle molesta. E por iso agocha esas pegadas; disimúlaas coa técnica do suspense, da elipse, da reticencia. O resultado é aínda máis rico.
Lectores devotos de Rivas confesan que ao libro lle sobran algunhas páxinas. Acostumados á escrita máis breve do autor, leron o libro coa sensación de que non remataba nunca. E, ao contrario, para os que disfroitamos co libro, esa sensación de que o libro remata é, sen dúbida, de mágoa. Porque ben puidera seguir Rivas contando sen parar e arrimar historias á historia. Rivas constrúe o libro en numerosos capítulos breves (non sei se lle cadra esta categoría): noventa, se non conto mal, organizados de forma semellante. Cando Rivas presentou o libro en Vigo (supoño que faría o mesmo noutros lugares, pero aquí veu con tangos nunca mellor cantados), leu varias pasaxes. Nalgún caso, leu un capítulo enteiro. Con este xeito de lectura, o capítulo parecía ter vida propia, coma un conto autónomo. O libro, concebido deste xeito, adquire en cada capítulo unha autonomía notable, cobrada ademáis dun xeito similar. O capítulo comeza moitas veces coa presentación das pezas (non necesariamente persoaxes: tamén imaxes, estampas, sentencias), aparentemente desordeadas, que pouco a pouco, no fluir e desenrolo do capítulo, van sendo enlazadas sutilmente coa mán dun poeta, para rematar, de forma circular, con todas as pezas axustadas. O seguinte capítulo repite o esquema, con outras pezas e así sucesivamente. O engarce entre capítulos é cometido do lector, que, ás veces, abrumado pola primorosa elaboración de cada capítulo, esquece a tarefa. O libro, plantexado desta forma, pode rematar cando o autor o precise (os meus amigos admiten que cando o lector o precise), xa que a vertebración cronolóxica, o relato policiaco, chega a ser o de menos, asoballado pola extraordinaria tensión poética de cada secuencia. Os libros arden mal é, neste sentido, unha especie de marea continua (e interminable) de ondas diversas (extensos poemas en prosa, que coma as ondas tenden á circulariedade) que proporcionan ao lector un pracer literario insólito.
Que viva Rivas e que escriba Rivas por moitos anos.

29 aprile 2007

EXPOSICIÓN DE TAMARA DE LEMPICKA

Dúas exposicións (sen contar a lúdica parada das vacas) nunha fin de semán. A primeira, o sábado, a de Tamara de Lempicka (Lempiska ou Lempika?). Gradicela pediume hai dúas semáns que fixera un comentario. E fun con ese propósito. Vai, pois, para Gradicela esta miña impresión de lego na materia lempískika.
O primeiro que debo decir é que había bastante xente e, sobre todo, moi diversa. Os paneis da entrada onde aparece unha introducción á súa obra e unha cronoloxía da súa obra están en tres idiomas: a desgracia (ou a modernidade mal entendida) quere que os textos en inglés (en branco sobre un espello non moi iluminado) sexan os máis lexibles; os de español lense a ratos, segundo a colocación do/a lector/a; e os de galego, dun dourado mate, directamente non se len. Non sei se haberá tempo para arranxalo: moito me temo que non.
No primeiro andar aparecen retratos, algún moble, algunha parca representación dunha sá de estar art déco e moitas fotografías glamourosas da artista. Todos estes obxectos preparan ao visitante para o andar superior onde se exhiben os seus cadros e debuxos. A exposición leva unha orde cronolóxica e así pode advertirse unha notable diferencia entre a obra de anteguerra e a posterior. A primeira, a máis coñecida e celebrada, está chea de retratos de impactante factura, cuns cores rechamantes, case puros, nos que se percura o contraste. Os retratados pertencen á aristocracia ou a familias ricas dos lugares onde Tamara foi óptimamente recibida coma artista oficial dun way of life elevadísimo. A influencia, segundo ela declara, da arte italiana renacentista é evidente, pasada por un templado cubismo que moderniza as efixies imitadas. Os fondos dos cadros equivalen aos renacentistas, pero Tamara sustitúe a paisaxe bucólica e idealizada dos pintores italiáns por unha paisaxe urbana de rañaceos e edificios torturados, case sempre presentados como contraste coas liñas máis convencionais das figuras pintadas. O trazo xeométrico é unha das constantes dos seus retratos humáns (os peitos das mulleres parecen trazados a compás) e unha leve tendencia á magnificencia do corpo fronte ao lugar que ocupa. Chaman a atención os ollos dramáticos das persoaxes representadas: sempre en fuga, sempre ollando cara a un horizonte nin siquera intuido, como acontece mesmo nas fotografías nas que ela aparece. Olladas de esguello, as pupilas entornadas, nas que o branco dos ollos, coma nunha representación irreal, predomina sobre o conxunto. Esa debe ser seña do glamour, pero non son capaz de determinalo.
A segunda parte da súa obra encadea xéneros convencionais (bodegóns ou naturezas mortas, retratos pequenos de rostros infantís) con suxerencias surrealistas, ma non troppo. Non acho interés nesta segunda época, nas que predomina unha evidente imitación dos grandes maestros. O que debilita, ao meu xuízo, as súas propostas máis persoais. A modernidade, superficialmente amosada nas súas primeiras obras, cede paso a unha repetición rutinaria da tradición pictórica, sen máis acicate ca unha técnica depurada posta ao servizo probablemente duns clientes pouco esixentes e conservadores.
A presentación do conxunto é excelente e as notas para cada cadro son excepcionais: poucas veces pode un aprender tanto dunha exposición como neste caso. Didáctica, útil e interesante. Paga moito a pena. O impacto mediático da exposición é impresionante, porque estes días a Casa das Artes está ao completo.

28 aprile 2007

NON PODO SAÍR SEN ...

No artigo do venres de EL PAÍS, Juan José Millás, á marxe da diatriba contra a Comunidade de Madrid, xa un tópico da súa obra xornalística última, propón novas formas de publicidade a base da fórmula: Non podo vivir sen [un obxecto] e [un autor, unha obra ou un xénero/periodo/movemento literario].
Cal sería a súa proposta coa literatura galega como ámbito?
"No puedo vivir sin salir por ahí, mis taconazos y los poetas malditos", reza un anuncio de la Comunidad de Madrid, ilustrado con la foto de una chica que nos enseña los dientes y parte de las encías en un estallido de felicidad. Lo tiene todo en la vida: los taconazos, los poetas malditos, las juergas nocturnas, los dientes, las encías... Además, es guapa. El anuncio forma parte de una campaña de incitación a la lectura, lo que nos parece bien. Todo lo que se haga por los libros es poco. Pero no entendemos, dado que la campaña se financia con fondos públicos, por qué se privilegian de ese modo los poetas malditos, que además son, por lo general, franceses. ¿Qué habría impedido decir no puedo vivir sin salir por ahí, mis taconazos y José María Pereda? Quien dice José María Pereda dice Marcelino Menéndez y Pelayo o Benito Pérez Galdós. No puedo vivir sin salir por ahí, mis taconazos y Benito Pérez Galdós.
Más posibilidades: No puedo vivir sin salir por ahí, mis taconazos y Emilia Pardo Bazán. No puedo vivir sin salir por ahí, mis taconazos y la novela picaresca. No puedo vivir sin salir por ahí, mis taconazos y los autores costumbristas. ¿Son, por cierto, compatibles los taconazos de la joven, su expresión de euforia, su vitalidad y sus juergas nocturnas con el costumbrismo? Aquí es donde se plantea la duda acerca de lo que pretendió transmitir el anunciante. ¿Quiso decir que si a usted le gustan los taconazos y salir por ahí a emborracharse, a drogarse o a ligar es usted el lector natural de los poetas malditos? En ese caso, quizá la campaña continúe en el futuro con un señor en batín y zapatillas de cuadros asegurando que no puede vivir sin su mesa camilla y Pío Baroja.
Conviene esperar, pues, a que la operación comercial termine antes de criticarla. Pero, por si no estuviera cerrada del todo, nos atrevemos a lanzar algunas ideas: No puedo vivir sin mi Almax para el ardor de estómago y Unamuno. No puedo vivir sin mi broncodilatador para el asma y Azorín. No puedo vivir sin mi faja de péndulo para la hernia inguinal y Jean Paul Sartre. Es muy dudoso que estos lemas sirvan para que la gente lea más, pero redondearán la gilipollez de la Comunidad de Madrid, que se ha quedado coja.

ENERXÍA EÓLICA


Para os que con certa frecuencia visitamos o monte Caxado, na Serra da Faladoira, e miramos cara á Capelada ou cara o Xistral, resultan impactantes os miles de muiños de vento espallados polos lombos das montañas, nunha ringleira que non atopa fin no horizonte. Cando un está perto dun deses xigantes, é fermoso o espectáculo do seu movemento e conmovedor o son das palas ao vibraren co vento. Pero o número de enxeños na actualidade, in crescendo, comeza a ser excesivo e semella producir unha clara contaminación visual á paisaxe. Algo parecido puiden ver o mes pasado cando na estrada cara a Madrid aparecían a ámbolos dous lados o que dan en chamar hortos solares, de escasa entidade, que non afean polo de agora (mesmo nalgúns lugares outorgan unha beleza especial ás vistas) a paisaxe, pero que co incremento pode facer variar a nosa percepción desas fermosas chairas casteláns verdes coa primavera.
Os problemas derivados da explotación de ambas enerxías comezan a ser avaliados, tras comprobar que, coma sempre, a picaresca e, sobre todo, o desexo de aproveitarse do escaso valor inmobiliario destes lugares inhóspitos propician que os seus propietarios cedan os terreos (ben en venda cando poidan, ou en aluguer cando a concesión administrativa obriga) ás empresas encargadas de explotalos (nos dous sentidos do termo) por moi pouco diñeiro e con escasa, por suposto, rendibilidade para eles. Galicia e, sobre todo, esa parte azoutada por un nordés que tolea (véxase o índice de suicidios nesa zona, coa maceira como arbre, de pequeno, atractivo para pendurarse) é terra de grandes posibilidades enerxéticas (das que aproveita pouco). Haberá que regular o que promete ser unha das formas de enerxía do futuro. Pero quizáis non a cambio dunha mudanza tan perceptible das paisaxes.

26 aprile 2007

CEA


Fomos o outro día ao Restaurante Ébano en Vigo. Sito na rúa Luis Taboada, viña precedido con fama de comida innovadora e, de resultas, un pouco cara. Era sábado e as mesas estaban todas case ocupadas. Co protocolo de sempre, deronnos o menú e aparte as novidades do día. Entre que a prestancia da camareira impedíalle falar moi alto e que os pratos referidos de corrido eran de memorización difícil, pasamos das novidades e lemos o menú con mellor atención. Mentras pediamos, puxeron na mesa unhas pequeniñas manteigas, co nome de Pascual por riba. Non sei por que empregan aínda o das manteigas para picar algo. Pero, en fin. Pedimos un godello Guitián, que non estaba nada mal. De primeiro picamos un pouco de foie, que non era nada doutro mundo. E de segundos pedimos rodaballo (estáse poñendo de moda o adxectivo salvaxe para diferencialo do da piscifactoría) e kokotxas (así escrito, porque a mixtura de idiomas está moi ben vista: tipo tagliatelli au break point con ibéricos). Na carta, escrita en español, figuraba unha traducción ao inglés que melloraba sen dúbida a información do prato. Tampouco estaban mal os peixes, aínda que un comellán botará en falta algo máis de envergadura no rodaballo. Os postres, atractivos; os sabores, convencionais: xeado de mandarina, con froitos do bosque ou berries ou frutti del bosco ou todo xunto. Un café non moi bó (pero xa estamos acostumados) e máis nada. Correcto e agradable. Ao saírmos coincidimos na nota: un aprobado alto, pero non sei se ha chegar ao 6. Parece local para comidas de empresa ou para persoas ás que non lles preocupa nin a factura nin probablemente a excelencia no xantar.

25 aprile 2007

RETRATO DE INFANCIA

Portrait of Lotion Grey

Soaba Mauriat os domingos,
con cheiro a churros ao fondo do pasillo;
entraba a luz pola fiestra en morse.
O tempo era baixo o castelo,
ao pé do río, onda
a falsa salgueira.
Movo a noria coas máns dun piscolabis,
tomado a media mañán,
mentres intercambio eses cromos que
non pegan.
A medalla pérdese entre as pedras
dun campo ermo,
con senras de pó e silencio,
camiño da fonte de xofre
e luvas brancas,
coma de noivas, transparentes.
Tomo unha fotografía.
Aínda é cedo.
Recurro á envexable
teima de nadar
entre a néboa e a friaxe
que ven do río.
Recoñezo entre as veigas
unha liña morna, fráxil.
Abro os ollos e tomo
ese libro de poemas
polo medio:
versos,
fiestra,
verán:
no máis fondo de Pergognano.

24 aprile 2007

BRINCADEIRA

IPP (coa axuda inestimable do escritor XMAC, de quen é a escolma do que chama "bilingüismo mecánico") pásame unha lista de palabras e expresións que a máquina conversora español-galego deixou nunha programación anual de lingua española. Velaí a adiviña. O venres as respostas.
1. A acuse.
2. Compues zafra de lateiro.
3. Xántea.
4. Súas pensivas.
5. Pasivas reflictes.
6. Pantalla chaira.
7. Don Alvaro ou a forza do senón.
[Cartel de animación á lectura, Eduardo Baamonde, 2006]

23 aprile 2007

OS ALTOS FONDOS DE VIGO

Para celebrar o día do libro dinme unha homenaxe: visitei a nova Biblioteca Pública (Fondo García Barbón) na sede da Escola de Artes e Oficios de Vigo. Puiden ver (e tocar con moitísimo cuidado) algunha das alfaias que alí se atopan. As dúas salas que puiden ver son preciosas, cun corredor que dá acceso á parte superior onde tamén hai andeis con libros. Aínda estaba o atril e a megafonía da inauguración do venres. Había pouca xente e a que había andaba un pouco preocupada porque o ruido das obras (e o ruxe-ruxe dos empregados atarefados en paliar algunhas eivas) impedía a concentración para o estudo. Soaba de vez en cando a falsa campá de Caixanova. Con todo, puiden ler o que quería, puiden ver que non había moitos enchufes para os ordenadores e que algunhas guías para a luz afeaban o teito desa fermosa sá. Aínda non teñen catálogo: a ver se apuran (a universidade pode botar unha man, creo) para beneficio de todo o mundo.
Paga a pena a visita e, sobre todo, resulta recomendable que todo o mundo vaia alí a pedir libros para que vexan a necesidade imperiosa de que a Biblioteca sexa algo máis ca un bo reclamo para as eleccións, algo máis ca un lugar de estudo: que se convirta nun espazo de referencia lectora e investigadora no medio medio da cidade.
[Foto de R. Grobas]

22 aprile 2007

OS LIBROS NA RÚA

Celebrar o día de libro consiste neste país en quitar os libros á rúa. Noutros lugares, mesmo máis fríos e chuviosos (estou pensando en Nova Iork, en París, en Londres, en Viena), as librerías adoitan empregar como anzol a colocación dunhas táboas fóra do local para amosar ofertas (cousa extravagante en España) ou novidades. Durante todo o ano. En España é práctica esquecida, non adoptada ou, recelo, prohibida. Cando chegan os días do libro e das letras galegas montan unha ringleira de casiñas nunha zona máis ou menos concorrida que parece fomentar a súa compra. Parece tamén que dá resultado, aínda que nalgúns concellos coma o de Vigo últimamente poñan trabas a esa festa cultural. O libro, que debe ser entendido tamén coma unha mercancía, ten que amosarse constantemente, do mesmo xeito que os escaparatistas das grandes firmas engalanan as fiestras dos locais para atraer ao público. Se ademáis consideramos que unha política cultural eficiente debe procurar a lectura, un pulo á exhibición natural de tal producto en todos os lugares, mesmo estorbando, como afirma o Concello vigués, debe ser estimulado. As librerías deben saír todos os días á rúa, poñer os libros fóra, para que a xente poda mirar, coller, tocar o libro. É moi frecuente atopar nunha librería unha cola formada por xente que só entra para preguntar por un libro no mostrador. É máis: nunha librería moi famosa e antiga de Vigo, con reformas recentes, o mostrador está xusto á entrada. Imaxinemos que Zara ou H&M colocan os seus mostradores de cobro nada máis entrarmos. Hai que deixar franca a porta das librerías, mesmo volcar os libros cara fóra. Que lles dea o ar: non é panacea, nin moito menos, pero algo mellorarán as ventas e, sobre todo, a paisaxe das nosas cidades.

21 aprile 2007

ACONTECEMENTO HISTÓRICO

Hoxe no blogomillo produciuse un feito histórico: a primeira versión en galego do Rita May dylaniano a cargo do inefable e infalible Chiquito de la Highway 61. Non hai palabras. Corren as bágoas polas fazulas nesta mañán de sábado primavérica.

20 aprile 2007

HOSPITAL CASARES QUIROGA

Coinciden hoxe nos dous diarios da miña referencia os dous grandes da Literatura Galega na mesma terrible contradicción.
Xosé Luís Méndez Ferrín no Faro de Vigo, aínda que recoñece a crítica extendida entre a esquerda e o que el chama o "nacionalismo noso" cara Casares Quiroga, ["repróchanlle a Casares Quiroga varias actitudes. A saber: que disolvese a ORGA en IR e que obstruíse a nosa autonomía defraudando o Pacto de San Sebastián; que fose responsábel da masacre de Casas Viejas; que o 18 de Xullo, sendo primeiro ministro e titular de Guerra, non armase o pobo facilitando así o triunfo dos sublevados, especialmente os das provincias galegas; que desaparecese da política ao se iniciar a guerra e que, ao tempo, se ausentase de España; que estando a salvo na Francia liberada non apoiase o Consello de Galiza"] remata por aseverar que "toda a esquerda e todo o nacionalismo crítico co Casares histórico é unánime ao respectar a súa vida e conducta modelada nas virtudes democráticas que dimanan da ilustración filosófica e científica".
Manuel Rivas adica todo o seu artigo a glosar a nova xurdida na televisión portuguesa de elexir aos considerados Os Grandes Portugueses de todas as épocas. Ao fantasear coa posibilidade de que a TVG faga o mesmo con Os Grandes Galegos, Rivas propón unha especie de descuberta do que el chama Os grandes descoñecidos, entre os que curiosamente Rivas sobrancea a María Casares, filla de Casares Quiroga e citada no artigo de Ferrín.
O curioso do caso (polixénese ou conexión subterránea Rego de Auga e Camelias) é que ámbolos dous conclúen coa ignominiosa paradoxa de que o sanatorio de máis sona da fermosa cidade coruñesa leve o nome dun xefe da Falanxe coñecido non precisamente polo seu labor de beneficiencia. Rivas lembra: "Velaí un exemplo de como se entendía a grandeza hai ben poucos anos: poñer o nome dun pistoleiro ao principal lugar de curación. E aí se mantén ese histórico disparate, sen que se active un electrón de vergoña institucional"; e Ferrín propón "Está pendente un acto de desagravio a Casares Quiroga. O pistoleiro falanxista Juan Canalejo sigue a darlle nome ao Hospital que, na Coruña, depende do SERGAS do goberno autonómico PSOE-BNG. Esta é a Coruña e esta é a Galicia en que vivimos".

Que Ferrín sexa atendido: que o Hospital, pois, leve o nome de Santiago Casares Quiroga: non haberá nesta terra desagravio maior.

19 aprile 2007

ASEMELLOS DUNHA VIDA

Despois de contemplar de novo unha obra de arte, leo hoxe no excepcional suplemento de The New York Times que publica EL PAíS (e que non atopo na versión dixital) un artigo de Kathryn Shattuck sobre o fotógrafo Bert Teunissen. As fotos que publica o xornal fixeron que indagara en Internet a obra dese autor. A descuberta é absolutamente fascinante, mesmo increíble, cunha técnica que efectivamente, como sinala a autora do artigo, recorda á pintura flamenca de interiores do século XVII, Vermeer incluído. Pero o importante é o retrato ou asemello case antropolóxico dunha xente, dunha cultura, dun mundo a piques de desaparecer ou xa desaparecido. Por iso, non é estraño que, no artigo, Teunissen rexeite a consideración que algúns fixeron da súa obra como still-lifes ou, como decimos onda nós, naturezas mortas, porque por momentos iso semella.
Teunissen xustifica a súa proposta artística cunha reflexión moral e copio do xornal:
"Esa gente pertenece a ese lugar. Es la sensación que tienes cuando ves la fotos. Es como si la gente y los lugares se hubiesen hecho unos a otros, como si se hubiesen fundido en uno solo. Lo único que podemos hacer ahora es cruzar los países con la esperanza de encontrar lugares a los que se haya dejado tranquilos y en paz".
Como contrapunto aos retratos de Lempicka, non podo atopar cousa máis extrema.
[Foto tomada en Monterroso, Lugo]

18 aprile 2007

UN FRANCO, 14 PESETAS

Vimos en familia o outro día a película (promovida pola TVG e pola Xunta de Galicia e premio especial do público no Festival de Málaga) de Carlos Iglesias, Un franco, 14 pesetas. Falaranme ben dela e podo dicir que foi todo un descubrimento. Non é unha película redonda, pero o resultado final é dunha emotividade moi notable. Sobra dicir que as miñas fillas aínda hoxe seguen a falar da película. Trata a historia da emigración suiza, baseada na propia biografía do director, o coñecido actor, habitualmente en papeis cómicos, Carlos Iglesias. A visión da emigración pode parecer un chisco idílica, pero convén lembrar que é a percepción dun neno que volta aos doce anos a España despois de construir alí un mundo infantil, case sempre sometido a idealización. É probable que a emigración non fora así, pero o que era así era o mundo en España. O retrato da súa volta é, por forza, gris e poucas veces, por contraste, pode verse semellante expresión do cutre que resultaba aquel país dos setenta.

Os actores logran darlle un punto de tenrura á historia e contribúen, ao tempo dun guión sinxelo e cheo de humor amable, a intensificar a parte sentimental da narración. Sobresae o propio director, protagonista da película, que vai definindo a súa vis dramática co mesmo talento que sempre amosou para a cómica. Dos restantes papeis, hai que suliñar a Isabel Blanco nun papel no que demostra xa categoría interesante de actriz, que aproveita, ademáis, a súa condición extraordinaria de políglota, xa de vello na FFT coñecida por todos nós.

17 aprile 2007

PRE-ELECCIÓNS EN VIGO

A candidata e os candidatos á alcaldía de Vigo andan estes días na preparación dos días previos á precampaña para as vindeiras eleccións. Non hai finde que non aproveiten para soltar á súa parolada, nin acontecemento, buscado ou ocasional, que non poda dar pé ao comentario sobre as súas (un dicir) propostas de goberno. Os güiquéns son moi axeitados, porque o cargo de maior relevo ten días de descanso en Madrid ou en Santiago e decide xirar por provincias para apoiar aos seus. Por iso, imos ter todos estes sábados e domingos (os venres pola tarde tamén valen) racións dobles de deputados/as en cortes, parlamentarios/as galegos/as, presidentes/as do que sexa, senadores/as, conselleiros/as, ou presidente de deputación trabando nalgunha mostra da celebérrima gastronomía galaica, mentres apoia (ou empurra) ao seu. O espectáculo non ten por que ser edificante, pero debe ser entretido. E vermos a Rajoy zouparlle á empanada de raxo (co freiño da lingua atarefado no 11M) ou a Touriño abrazado ao licor-café feito por unha militante ad hoc nun polideportivo aberto só para el, ou a Anxo Quintana larpeirando rosquillas (cos maiores, por suposto) en Bouzas (entre outros posibles) pode resultar mesmo cómico. Dá boa foto para os luns no caso de que o Celta non acade bó resultado. Pero que por calquera causa o candidato de turno corra (con perdón) coma un poseso a facerse a foto co turista accidental resulta patético, se non for unha aldraxe á intelixencia dos votantes. A presencia de Abel Caballero o outro día por mor da visita da conselleira de Educación era completamente impertinente. A presencia de Santiago Domínguez na visita de Anxela Bugallo tamén. E a presencia de Corina Porro en cada acto en que Louzán inaugura (que son todos) tamén. É unha auténtica vergonza. O malo é que aínda queda un par de meses para contemplarmos semellantes esperpentos. Que nos sexa leve.
[Tamara de Lempicka, Autorretrato con Bugatti verde. Exposición en Vigo, Casa das Artes, desde este mércores 18 de Abril ata o 15 de Xullo]

16 aprile 2007

BALAÍDOS ONTE

Onte fun a Balaídos para ver o Celta-Coruña. Un espectáculo extraordinario: un tempo primaveral, as gradas cheas de xente, un entrenador con carisma (o meu querido Stoichkov do dream team) e a rivalidade clásica entre os dous equipos galegos. O partido non ofreceu bó fútbol, pero sí emoción. Para un celtista de corazón culé coma mín as emocións tiveron esta orde: ilusión polo interés dos xogadores celestes, entusiasmo polo gol de Baiano e temor porque faltaba media hora para rematar o partido. Disfrutei, pois, moitísimo. O público animou ao equipo celeste de forma constante, pero teño que recoñecer que os cánticos das bancadas de fondo, máis preocupados pola aldraxe ao Coruña (a quen chaman Dépor) que por animaren ao Celta, non me gustaron. E creo que á xente que acude a Balaídos tampouco. Xa sabemos todos que o máximo desexo dun celtista (dos que teñen o sangue celeste) é que perda o Coruña, con todas as variantes posibles, por suposto mesmo que baixe a Segunda B. Pero ese impronunciable estribillo contra Coruña e contra Riazor ofende. E moito. Menos mal que non era seguido pola maioría dos espectadores, co que, por outra parte, perde efectividade a noble tarefa de siarearmos ao equipo da casa. As fotos hoxe dos Riazor Blues polas rúas de Vigo escoltados pola policía debería facernos recapacitar. Aínda está no meu recordo o espectáculo grandioso hai case tres tempadas cos siareiros da Real Sociedade camiñando libres polas avenidas de Vigo ata o campo. Aquilo debe server de exemplo.

14 aprile 2007

O PÓ (ENAMORADO) DE QUEVEDO ERA DE QUEVEDO

Os restos de Quevedo que se atopan en Villanueva de los Infantes (unhas das vilas máis fermosas do país, chea de palacios renacentistas) son, segundo uns investigadores da Complutense, do propio Quevedo. Moi doado era o exame desas cinzas ou deses osos: bastaba con vermos se o polvo ese era polvo enamorado.
En todo caso, esa investigación parece desmentir aquel soneto en que sostiña que os recordos da morte presentes nas lápidas e nos monumentos tamén poden algún día desaparecer.
Falleció César, fortunado y fuerte;
ignoran la piedad y el escarmiento
señas de su glorioso monumento:
porque también para el sepulcro hay muerte.
Muere la vida y de la misma suerte
muere el entierro rico y opulento;
la hora, con oculto movimiento,
aun calla el grito que la fama vierte.
Devanan sol y luna, noche y día,
del mundo la robusta vida,
¡y lloras las advertencias que la edad te envía!
Risueña enfermedad son las auroras;
lima de la salud es su alegría.
Licas, sepultureros son las horas.

O BÓ PASTOR

O bó pastor é a derradeira película de Robert de Niro. Conta a historia do nacemento da CIA a partir das oficinas de espionaxe e contraespionaxe na Segunda Guerra Mundial e a través dun persoaxe, encarnado por un Matt Damon eminente, que vive o proceso desde o centro mesmo de operacións. É máis ca unha película de espías; é un extraordinario retrato moral dos homes (mulleres poucas) que organizaron o servicio de intelixencia americano. Ou máis vale dicir o retrato amoral de todos eles. Nese mundo de absoluta desconfianza o protagonista vai constatando que a verdade e a falsedade pertencen ao mesmo territorio, que a lealtade ou a fidelidade deben ser rexeitados. O debate persoal estáblecese entre individuo e familia, entre pasado oculto e presente inestable, entre a boa fe e a traizón, entre amor filial e razón de estado, entre moral individual e servizo á patria. Entre moitos outros. Porque a película de De Niro, que alguén catalogou coma O Padriño dos servizos de contraespionaxe (e con razón, mesmo desde un punto de vista formal: fotografía, colocación da cámara, simultaneísmo, diálogos densos cheos de sentencias) aborda varios aspectos ao mesmo tempo, sen desbotar a súa mirada sobre a política americana (que se escoita ao fondo a través das voces de JFK desde o televisor), a constitución multiétnica do país (antolóxica a escea entre un Joe Pesci tan irrecoñecible coma brilante e o propio Matt Damon) ou mesmo unha interesantísima, aínda que moi breve, ollada sobre a relación co nazismo dunha parte da elite americana universitaria.
O guión corre a cargo de Eric Roth, o guionista de Munich, que constrúe un relato complexo, planteado de xeito fragmentario, que o espectador debe urdir pola súa conta. Os flash-backs constantes que comunican distintos periodos da historia están planteados de xeito libre, sen ese mecanismo burdo que vemos en tantas películas. Eu quixera destacar, dentro desta complicación estructural, a función dramática das apertas entre os distintos persoaxes. Non obstante, a película comeza cunha aperta que se convirte na chave da película e continúa cunha sucesión calculada de apertas prolongadas que conforman a biografía do protagonista. É curioso cómo o cinema pode contar o pensamento en silencio coa pintura demorada de varias e distintas apertas.
Finalmente, non se pode pasar sen facer mención da banda sonora, que suliña esa perspectiva moral cunha música pouco épica, e, por suposto, o traballo dos actores e da actriz pouco coñecida Tammy Blanchard (non podo decir o mesmo de Angelina Jolie, unha suposta actriz, a anos lumière do seu pai). De Niro sae pouco pero sobresae, coma sempre. William Hurt, Alec Baldwin, Michael Gambon son valores máis que seguros. Joe Pesci, xa dixen, debe saír un minuto: nese minuto o espectador é incapaz de mirar para outro lado. O mesmo lle pasa a John Turturro, coma sempre memorable: a escea da súa presentación na oficina de Matt Damon é un exemplo de cinema antigo, pero agrandado pola súa presencia. Os terciarios, diriamos neste caso, enriquecen o labor actoral do conxunto (especialmente o israelí Mark Ivanir, nun papel extraordinario).
Pero da película eu quedo co Matt Damon. Está excepcional: o seu papel de home impasible é para recordar sempre. Pasa en silencio boa parte da película. Con habilidade, De Niro amosa a súa caluga porque desexa colocar ao fondo o que o propio Damon observa. Fainos espías do protagonista, pero ao cabo este fala coa súa ollada, pero tamén coas súas costas, co seu vagar, coa súa sombra mesmo nalgúns casos. Eu poucas veces vin na pantalla que unha caluga (ía poñer o fermoso colodrillo castelán) puidera transmitir ao espectador as tribulacións e o pensamento dun persoaxe silencioso. Longa vida para Matt Damon. E, por suposto, para o noso amado De Niro. E gracias por este peliculón.

13 aprile 2007

VIENA: DERRADEIRA ACHEGA. EPÍLOGO ARÉVALO.

A comida vienesa por excelencia é o wiener schnitzel, un bisté empanao que, en lugar de presentarse amoreado nun tuperware comme il faut, cuns pimentos do Bierzo por riba, aparece nun prato engalanado coa metade dun limón e unhas folliñas á xeito de ensalada aceda. Por suposto, non é de orixe vienés, senón de, claro está, de Milán. Ou sexa que o prato típico de Viena é milanés, aínda que, como todo o mundo sabe, o bisté empanao só se chama milanesa no noso país. Para docificar a tarde, os vieneses zóupanlle ao apfelstrudel, o pastel de mazá quente que aparece na foto. O café axuda a demorar a tarde. Catro cafés zapateristas valen por un café en Viena; eso sí, o máis elemental. Para pedirmos café non hai problema porque o italiano estase a converter en todos os países na lingua franca para pedilo: espresso, caffe latte, macchiato, cappuccino. Primeiro o nome do número no idioma que saibas e despois o nome en italiano en singular: por exemplo, two espresso ou trois cappuccino. Así funciona. E á perfección.
Hai en Viena miles de restaurantes elegantes, cun toque minimalista algúns deles. Pero a maioría opta polo estilo rococó-imperial-cursi, con moita ornamentación, espellos e vaixela rutilante. Deste xeito, cando baixamos en Madrid do avión que nos traía de Viena, collimos o coche e paramos a comer no Figón (así rotulan, non é pedantería) La Pinilla de Arévalo (un templo da restauración, en sentido estricto, mundial), en vaixela de barro, con tosca mesa e teito baixo coas vigas de madeira á vista, pensamos que en menos de seis horas pasaramos do final do século XIX á plena Idade Media. E abofé que nunca esquecerei nin agradecerei aquel retroceso no tempo na miña vida.

12 aprile 2007

INMIGRACIÓN/EMIGRACIÓN

Hoxe publica EL PAÍS os resultados dunha enquisa sobre a poboación inmigrante en Vigo, Marín, Pontevedra e Vilagarcía. O traballo, do profesor Outes, está feito sobre 197 persoas. Non parece moi representativo, se temos en conta que, segundo afirma o propio diario, hai na actualidade uns 32000 censados e uns 11000 en situación non regularizada. Pero si pode resultar relevante o dato da formación académica de moitos dos que veñen traballar, a agrupación dos mesmos en colectivos por países de procedencia e o interese maioritario que amosan por quedar de forma definitiva no noso país. Pero o máis interesante do traballo (que, ao meu parecer, xustificao, a pesares da súa escasa representatividade) é a denuncia das condicións laborais nas que se atopan estas persoas, en palabras do propio Outes, "non democráticas".
Por outra banda, moitos deles (por non formaren parte do padrón) non poden votar, a pesar de levar vivindo aquí varios anos. Sen embargo, segundo informa hoxe en portada La voz de Galicia, o número de votantes da chamada Galicia exterior ou da diáspora pode aumentar dos 316000 actuais aos 500000 ao incorporarense uns 150000 netos de emigrantes nados fóra do país. Velaí unha contradicción (sen atendermos polo de agora a ese furor viaxeiro dalgunhas autoridades por visitar) que convén pensar de novo.
[Brueghel, detalle de O vó de Ícaro]

11 aprile 2007

CCR: GRACIAS

O meu primeiro (e definitivo) contacto coa música foi gracias aos meus curmáns maiores Javier, Diego e Juan Fernando (vai por vós: saúde), que tiñan nas súas casas de Mieres o Cosmo's factory dos Creedence. Foron eles e foron os Creedence os que marcaron de forma decisiva os meus gustos musicais. Ata o punto de que todo pode gustarme ou non en función do parecido con aquel disco. Podo estar equivocado, pero volto escoitalos e velos no iutuf e só atopo confirmación de que son os máis grandes. Vaian estes CCR polos meus curmáns.

VIENA: TERCEIRA OU GALAICA ENTREGA


En apenas vinte metros de distancia, rúa Griechengasse (ou sexa a rúa Grega) mediante, estas dúas grandes aportacións galegas á "Grosse Kultur" vienesa.
[Fotos de IPP]

10 aprile 2007

ANDACIO/ANDAZO NA LINGUA

Pedro Álvarez de Miranda é unha das persoas que máis saben de lexicografía do español e da historia fascinante dos diccionarios académicos. Hoxe publica unha carta en EL PAÍS que non ten desperdicio. Vale para todas as linguas.
Al parecer, una denominada Escuela de Escritores ha tomado la pintoresca iniciativa de que los políticos, escritores, periodistas o simples internautas que lo deseen puedan "apadrinar" una palabra que, supuestamente, se halle "en peligro de extinción". Es una solemne memez más, de las muchas que genera la extraña tendencia que los miembros de aquellos "colectivos" padecen a autoinculparse por los presuntos "males" del idioma. El léxico del nuestro, contra lo que dicta el tópico a una legión de contritos opinantes, no se empobrece, sencillamente evoluciona, y aun se hace acumulativamente más denso en quienes lo emplean con conocimiento y tino.
Antaño los políticos se fotografiaban depositando una generosa limosna para los negritos del Domund. Me lo han recordado algunos de sus descarriados comentarios de ahora sobre sus respectivas "ahijadas". Uno dice que bisoñé (galicismo, por cierto, de inaveriguado origen) tiene una "muy española ñ", con patrioterismo gráfico que ya estomaga. A otro le parece que avatares es vocablo que "está cayendo en desuso" (pero eso depende de a quién lea uno, y con quién hable), y que hay que salvarlo por su "sonoridad" (?), siendo así que "suena" como tantísimos otros, vivos o moribundos. A un portavoz que nos tortura a diario con injustificadas sonrisitas resulta que anteojo también le "divierte mucho". El presidente del Gobierno se encariñó con una voz oída en su León natal, andancio, "enfermedad epidémica leve". Quiso lucirse, pero sus asesores le proporcionaron una documentación pobre, y chapuceramente allegada. Creyeron ver en la página web de la Academia Española que ese vocablo entró en el diccionario en 1952, cuando en realidad lo hizo en 1925 (es que en 1952, por lo demás, la Academia no publicó diccionario alguno).
De la misma fuente extrajeron que la palabra iba marcada como propia de Cuba, León y Salamanca, omitiendo el dato, más importante, de que en 1956 la Academia prescindió de cualquier localización geográfica. El presidente eligió "esta palabra en desuso" -en rigor no lo está; pregunten, por ejemplo, a muchos montañeses- "porque es leonesa y aparece en novelas como Volvoreta, de Wenceslao Fernández Flórez [gallego, por más señas], o Retratos de ambigú, de Juan Pedro Aparicio". Son datos que también proceden de los corpus textuales de la propia Academia. Cuyo extinto Diccionario histórico les habría brindado mucho más rica información: andancio se documenta por vez primera en un repertorio cubano de 1849, y después aparece registrada en numerosas partes de España (León, Salamanca, Extremadura, Cantabria, Ávila, Palencia, Burgos, Toledo, Canarias...), lo que justificaría que la Academia renunciara a aquella inicial localización. Ese mismo diccionario -que si estuviera completo sería tan de inexcusable consulta como lo es el de Oxford para cualquier anglohablante de regular cultura- ofrece textos de Luis Maldonado, Concha Espina, Unamuno o Delibes.
La orfandad y el desvalimiento son nuestros, no de las palabras. Que las dejen en paz.
[Foto de IPP, Prunksaal, Viena, 2007]

9 aprile 2007

CUMPLINDO

(Actualizada, 10/4/2007)
Á data de hoxe, estas son as cancións pro-metidas a r.r. (menudas iniciais: ti a tono sempre, rubén). Se for outro día, outras.

1. Melalcoholic pó. Cunha minúscula elevación tántrica. Para unhas trinta horas, Sting (o aguillón) mediante.
2. Sandy beach pó. Con area nas áreas de servizo. O escozor tamén axuda.
3. Speed (and death) pó. Such a heavenly way to die. Unha ostia contra un autobús de dous pisos e ti coa palanca de cambios.
4. Wild, wild pó. Á brava. Debaixo do palco.
CCR, calquera, pero todas seguidas, tipo Ramones: http://www.youtube.com/watch?v=Khcf9WnF4eA
5. Slow but sure. Cunha maiúscula elevación do terreo. Valen vales de pracentera armonía, pero esto vai in crescendo.

[Foto de IPP, Amor constante máis alá da morte, Kunsthistorische Museum, Viena]

VIENA: SEGUNDA ACHEGA




Viena exhibe orgullosa o seu pasado imperial. Parece estraño para un pobo que desde o ano 1919 é unha república, con periodos históricos de gobernos de esquerdas (desde 1919 ata o 38), co réxime nazi froito da anexión coa Alemania de Hitler (austríaco por outra banda), cunha década baixo o goberno dos aliados (1945-1955), e desde 1955, como estado independiente, con gobernos predominantemente socialdemócratas (Bruno Kreisky). As guías dos palacios e dos museos (estatais, supoño) explican con benevolencia e mesmo cun chisco de complacencia patriótica os anos do imperio, un conxunto heteroxéneo e xigantesco, que non durou máis de dous anos tras a morte do Fco. Xosé, ubicua presencia por toda Viena. A cidade é un reflexo da súa concepción estética e política: exhibición esplendorosa de poderío económico, ornamentación propia do horror vacui, enormes rúas e espacios abertos (vetados para agorafóbicos) cunha megalomanía abraiante, que probablemente proceda da época dourada dos Habsburgo que fixeron de Viena unha cidade barroca e contrarreformista (impresionante a visita a igrexa dos Jesuiten), pero que co marido de Sissi ficou ampliada ata a náusea.
Agora é carne de turistas coma mín, que pasamos o tempo de café en café tratando de superar cun apfelstrudel e un espresso (sempre Italia como conxura) a fermosura imperial de Viena, excesiva para a magnitude do corpo humano.

[Foto de IPP, Xardín e fontana do palacio de Schonbrunn)

VIENA: PRIMEIRA ACHEGA

Viena é unha cidade moi fermosa. Cuidada, limpa, coma recén estreada. As rúas, estes días de pascua, están ateigadas dunha multitude de turistas. Os cafés, dunha beleza insuperable, amosaban luxo e esplendor, así como os miles de restaurantes, indiscutiblemente célebres pola súa exquisita elegancia. Os palacios, os edificios todos, semellan seren acondicionados todas as noites para a contemplación turística. As principais avenidas (bulevares máis ben á moda parisina napoleónica) son recorridas por tranvías (de certo sabor antigo ou modernísimos e de silenciosos vagóns) onde van os vieneses de casa ao traballo, ás veces alleos completamente o rebumbio do turista. Os coches que circulan polo centro son grandes, predominantemente audis e mercedes, moitos deles descapotables (e co frío que vai). O metro é sinxelo: unhas poucas liñas case a nível de terra, sen sistemas automáticos de entrada.
Os xardíns (e os parques como o do Prater, coa famosa noria da película de Carol Reed) están cheos de xente vienesa que adoita pasar alí boa parte do día, sobre todo os máis xoves, que parecen adoptar a moda do botellón (por outra parte, polo que sei, extendido por Europa gracias á inestimable axuda do Erasmus), co ciscado das latas incluido. Alí (e no Naschmarkt onde prima a comida, a froita, os olores, a vida intensa do mediterráneo) é, sen embargo, o único lugar onde se escoita algo de Austria, porque o resto do país é un inmenso silencio. Cando un chega a Austria o primeiro que advirte é a ausencia completa de ruido. Veste obrigado a baixar a voz ou a calar durante un rato. Para xente, coma mín, que falo mesmo debaixo da auga, é unha sensación extraña, mesmo depravada. Todo funciona, pois, con tanta eficacia coma silencio. Non é, pois, raro que o sicoanálise prendera nesta cidade: con alguén tiñan que falar os vieneses. E Freud o único que fixo foi poñer unha orella e un cómodo mobiliario.
[Foto de IPP, O cuarto home ou o home do meu cuarto, 2007)