STABAT MATER DE TIZIANO SCARPA, UN PICCOLO CAPOLAVORO

Para ler este post, pódese escoitar ao tempo esto.

O último premio Strega de novela en Italia foi para Tiziano Scarpa, o autor da famosa e singular guía de Venezia titulada Venezia è un pesce. A novela que gañou por un só voto a Antonio Scurati Il bambino che sognava la fine del mondo foi Stabat Mater, non sen unha ulterior polémica sobre o nivel de influencia de cada un dos finalistas sobre o sistema literario italiano e non sen durísimos ataques entre eles sobre as súas respectivas relacións co poder e con Berlusconi máis concretamente. Foi un dos episodios máis entretidos do verán, nunhaxa  longa xeira de desencontros sobre este particular, posiblemente porque se trata dun premio á novela publicada ese ano, que outorga ao escritor un extraordinario pulo de vendas. Serviu, ademáis, para comprobar, unha vez máis, o vello refrán de que as fabas son sometidas a cocción en todos os figóns do mundo. 

O libro en cuestión é unha longa carta dunha orfa chamada Cecilia á súa nai descoñecida desde o Ospedale della Pietà, a vella institución veneziana que mira ao bacino de San Marcos coa súa limpa e branca fachada. Nela, a voz íntima, intimísima, desta moza de dezaséis anos, abandoada nos tornos do orfanato recén nada, vai explicando o día a día nas celas do edificio, as súas escapadas pola noite, pola escuridade dos corredores, para consolar o seu insomnio ou para fundirse co silencio e a soidade dese laberinto de baleiros e ruidos que se fan co tempo familiares. A meirande parte do tempo transcurre nunha clausura permanente, nin siquera liberada pola maxia da música que ten que tocar na igrexa, semioculta detrás das rexas do coro, elevado sobre os espectadores que apenas alcanzan a ver nada. Ás veces sae ao exterior para contemplar o bater da auga na pedra ou, nunha das máis marabillosas esceas que levo lido en tempo, para saír en barca no medio da néboa, xunto a outras raparigas, ás agachadas da xente que non pode miralas, polo medio da lagoa veneciá. Neses instantes, a descripción breve e suxerente, deixa paso a minuciosas exploracións da alma pechada, coma aquela na que se ve a sí mesma como unha violinista que tocara o instrumento baixo a auga, afogada a súa voz entre a inmensidade do mar. O libro enriquécese con diálogos alternados que a propia Cecilia transcribe a súa nai e que mantén cunha figura ensoñada, co rostro da Medusa cos capelos de serpente e co nome da propia Morte. Nestas breves conversas, a orfa encarna a un tempo a súa propia figura, pero tamén a da súa nai e, como resultado de todo isto, a das mulleres, recluidas non só nun edificio senón no seu propio corpo, condenado á simbólica escuridade do orfanato. A primeira parte do libro ofrece a progresiva concienciación do corpo desta moza noviña, que atopa en Vivaldi, o mestre compositor que substitúe ao rutinario e mortuorio don Giulio na dirección do célebre coro de nenas do Ospedale, a excusa perfecta para dar saída aos seus sentimentos amorosos, ata ese momento ocultos, negados. A historia así descrita podía ser considerada como a enésima volta do vello tema da aprendizaxe erótica a través da música ou da emoción e o entusiasmo da súa práctica, pero Scarpa consegue escapar a tan doada escenificación narrativa pola vía dun complexo exame do universo femenino pechado entre pedra e carne.

As palabras de Cecilia xurden entrecortadas, en párrafos aillados: ás veces relacionados, ás veces case evacuados coma fugaces desafogos sobre o que vai acontecendo. O esforzo literario que esto supón (o mantemento dunha voz epistolar, a base de impulsos breves do tamaño do parágrafo ou dun salouco) ilústrase cun italiano rico de suxestións e cheo de imaxes insólitas e magníficas. Para quen estea habituado ao estilo de Scarpa e guste del, Stabat mater non o vai decepcionar nin un ápice. 

Non sei cando veremos por estes lares a traducción desta breve novela que se le dun tirón entusiasta, pero xa desde agora convido a que recoñezamos a riqueza da literatura italiana a través deste piccolo capolavoro, vido desde a lagoa véneta, berce de tantas extraordinarias cousas e peixe que desde a distancia nos devora coa súa memoria. 

Ilustración: Portada da traducción alemana.