O REFUXIO DA MEMORIA DE TONY JUDT

Pensei que ler a Tony Judt, coa súa terrible enfermidade, ía conter demasiada emoción en cada palabra. No prólogo, a metáfora, familiar aos estoicos, do corpo como cadea preludia esa tensión adicional á leitura. Pero de forma intanxible esa previa confesión convírtese nun trámite. Obviamente a melancolía, o triste contemplar dunha vida que esmorece, engade unha especial intensidade ás ideas, ás reflexións, á memoria. Este prexuízo permanece latente co paso das páxinas, pero vai sendo pouco a pouco arrinconado pola forza das lembranzas, pola contundencia dos seus argumentos. E remata un por celebrar este entusiasmo da vontade que permite examinar o mundo con tal demostración de talento.

Pouco teño eu que ver cun neno nacido no ano 1948, nun barrio de Londres da inmediata postguerra, no Putney da austeridade, baixo o governo dun Atlee elevado por Judt a categoría de heroe severo e exemplar. Nin cos costumes de viaxar solitario en metro, de punta a punta da cidade, ou na liña verde para chegar, mirando e escrutando á xente, ao centro de Londres. Nin coa ascendencia xudaica (posiblemente algo poda xuntarnos neste caso pero o ignoro) da súa familia de clase media-baixa trasladada desde Amberes ou desde Polonia. Nin co adolescente ou mozo que decide pasar tempadas nun kibutz (por militancia socialista e sionista) para abandoar despois, descrido completamente, ese mundo de identidade e de reafirmación gregaria. Nin tampouco coas súas experiencias non moi agradables no colexio do barrio, co retrato magnífico do profesor de Alemán, Joe Craddock, duro e implacable, do que rematará dicindo que mellor mestre nunca tivo. Tampouco con que lograra entrar no King's College de Cambridge, nin que puidera contar, cunha subtileza digna dun Evelyn Waugh, as relacións de clase nas aulas e nos cuartos daquel privilexiado mundo. Tampouco co feito de que puidera pertencer ao claustro universitario dunha eminente facultade do Oxbridge ou que puidera formar parte da École Normale Supérieure parisina, descrita con irónico vitriolo, co despelexe da intelectualidade francesa, fatua e incapaz de admitir o erro de antepoñer o método e as ideas á observación do mundo. Tampouco teño que ver co mozo que vive a revolución sexual dos sesenta (máis por falta de anos ca de ansias) e que advirte que a verdadeira revolución (a perigosa, a que conlevaba morte ou cadea) daqueles anos estivo máis nas rúas de Praga ca nas de París. Nin co home que decide aprender checo para superar a crise da idade madura e encarar o coñecemento moral, aliviada xa a carga política, dos habitantes sometidos (nalgúns casos, baixo a forma de asimilación voluntaria dos automatismos do réxime) ao estalinismo nos países do leste. Ou co intelectual que viaxa a EE.UU. e descubre alí a cidade do mundo, o abigarrado cosmopolitismo que lle resulta tan familiar, ou reflexiona sobre a forma en que Israel totaliza o sentimento xudeu, nun dos capítulos máis duros (ao tempo, radicalmente críticos) dos que levo lidos sobre as relacións entre o xudaismo e o sionismo.

Non teño nada que ver con el e, porén, cada unha das páxinas que ía lendo resultábame tan próxima, tan cercana a min, que vai ser difícil que dun modo ou doutro non remate por influirme na miña visión sobre o mundo. É certo que Londres, Nova Iork, o xudaísmo, o papel da intelectualidade, os viaxes, a contemplación da xente e das paisaxes, a diatriba contra a identidade forman parte dos meus intereses máis próximos, incluso vistos con esa ollada moralista (política, crítica) coa que os historiadores e os intelectuais anglosaxóns tenden a mirar o mundo.

Por unha cousa ou por outra, El refugio de la memoria (The Memory Chalet) é un deses libros que nunca esquecerei.