A OPOSICIÓN AUSENTE

A doce oposición ao goberno de Feijoo pasa días de tranquilidade absoluta. Uns por inanición, a pesar da lea interna entre os poucos que quedan, e os outros porque dan en gastarse en infinitas iniciativas parlamentarias de recorrido efímero. Os dous partidos que perderon as elección hai un ano e medio teñen un claro problema de liderato. Ningún dos Vázquez logra colocarse como epicentro do labor político opositor. Guillermo, por falta de retórica, discurso vivo ou mesmo de autoridade diante dos seus. Criticado en todos os foros e aceptado como un mal non menor senón ínfimo, amosa a cada paso a súa transitoriedade e ás veces as súas mesmas gañas de nin estar. Manuel, por oclusión allea, tanto de parte de Madrid (un José Blanco que cada vez que visita a comunidade contribúe a negalo un pouco máis) como de parte de certos lendakaris locais, cans máis ca vellos nesto da visibilidade mediática, que cercenan calquera intento de erguer o dedo para lembrar que está aínda por aquí. Os secundarios destes dous pequenos líderes, parlamentarios ou membros das súas respectivas directivas, representan un papel de esforzados gregarios, sempre atentos a insubstanciais asuntiños comarcais, a resesas lerias de curtísimo alcance ou a ridículas tormentas en vasos de auga que evidencian unha desconsoladora falta de pulo e de tensión políticas. Que moitos deles recurran ao artigo xornalístico para explicar a cidadanía o que non son quen de facer no ámbito que lles corresponde, o parlamento, é unha mostra ben palmaria da escasa entidade do seu labor político. Os movementos internos dos partidos van desde a loita cainita do BNG, empeñado con notable éxito en desangrarse por veleidades xa non dos dirixentes senón dos propios militantes, ata a calma chicha dos do PSdG, sempre contidos en épocas críticas á espera de que se disipe o panorama, pero sen dar un só paso enérxico que explique a súa posición política na hora actual. Entre a guerra aberta do BNG (de tintes patéticos polo superficial dos seus debates e polo inequívoco cheiro a axuste de contas entre a militancia ou entre os estados menores das súas circunscripcións) e o silencio insólito dun partido chamado sempre a ocupar o poder como o caso do PSdG, o amigo Feijoo debe de estar frotándose as mans.

Non hai que dramatizar, pero convén que BNG e PSdG mediten sobre a posibilidade de cambialos de inmediato e de proceder a unha reorganización de estratexias, ideas e cadros, alonxados das preferencias electorais e mesmo sociais desta Galicia do ano 2010, agora mesmo cómoda e plácidamente en mans dos populares.

LOS MIS PRIMOS EN VIGO

Durante este cálido mes de xullo, amaina a actividade escritora para deixar que a palmípeda ocupe o seu lugar. Empregar as mans para avanzar (e retroceder: sempre pouco iso si) entre as olas algo temibles de Patos ou entre a auga limpa e tranquila de Castiñeiras resulta preferible a este exercicio de teclear pensamentos. Se, por riba, andan os meus queridos primos de Mieres, Xosé Lluis (a quen chamamos por antonomasia Colo, por apócope do seu/meu apelido) e Chiti, por estes marabillosos areais, coas súas risas e as súas palabras de afecto e emoción, cancións de Mina incluidas, pois a felicidade resulta completa.

Hai que ir preparando esa visita a Muniellos.

UN RECORDO

A esquina inferior dereita da primeira casa ao final da Calle del Vizconde de la Dehesilla (nese caserío que se dá en chamar La Villa) foi casa familiar durante moitos anos, alugada para vivenda e taberna de viños casteláns. O Conceyu de Mieres proporciona na súa páxina web copia deste mapa de 1907, co trazado inicial do ensanche, á imaxe e semellanza do Plan Cerdà barcelonés. Procurei darlle ao zoom ao máximo, pero non fun quen de entrar nos cuartos naquel ano, hai xa máis de cen anos.

Moito daría eu por velo.

A BIBLIOTECA PECHADA

Hoxe estaba pechada a biblioteca por limpeza. A semana pasada preguntei a un familiar meu, bibliotecario por máis señas, que tal pola biblioteca onde traballaba, se había por alí moita xente ou moito traballo cara ao público. Entre un pouco de cachondeo, que non vén mal, e un pouco de francachela, que che contribúe, computou unhas catro persoas. "Xullo, catro", non estaba mal, pensei eu. Pero, axiña engadiu: "En toda esta semana". Coa miña cara de estraneza (relativa, ao coñecer a situación dalgunhas máis próximas), solemnizou: "Creo que cando me xubile xa non existirá a biblioteca tal e como a coñecemos. Non sei mesmo se haberá bibliotecas, pero, tal e como o vexo, isto non ten sentido e o que é pior: ninguén procura facer nada para enfrontarse xa non ao futuro senon a este presente. A inercia, pero aquí non vén ninguén."

Tiña eu xa esta impresión desde hai moito tempo, pero esta voz familiar e dúas amistades máis, unhas MBSP (Mozas Bibliotecarias Suficientemente Preparadas), acabaron por sentenciar esta vella institución: todos tres conclúen: "Isto non pode seguir así: ou cambia a función das bibliotecas de xeito radical ou todo isto remata por convertirse nun auténtico deserto, inutilizado e condeado ao máis absoluto abandono. Libros seguirán comprando, pero ninguén os consultará nin mirará para eles".

Cando pasei hoxe cara a biblioteca pechada para labores de limpeza non atopei demasiadas diferencias con un día normal.

Engadido turmanín:

Exactamente non é "cando me xubile", é "non chego á xubilarme na biblioteca". Desaparecerán en moi pouco tempo. Os bibliotecarios seguiremos comprando e catalogando libros, revistas, bases de datos..., apurando o tempo para ver se nos da tempo a iso, a xubilarnos, pero vainos dar igual. Como vai dar igual seguir a complicar o acceso á información para facernos os importantes, os imprescindibles intermediarios entre esta e a xente. Doutro xeito non se explica que inda hoxe sexan necesarios os cursiños de formación de usuarios para que estes aprendan a usar os catálogos, bases de datos e demais ferramentas bibliotecarias, mentres fóra das bilbiotecas, no mundo real, ninguén necesita de tales cursiños para atopar información nun periódico dixital, ver a información metereolóxica na web do IMN, ou baixarse unha canción de iTunes.

Por outra banda, se se poidera facer unha conta exacta da utilización dos libros nas bibliotecas universitarias (e ás públicas sálvanas os nenos), quedaríamos totalmente abraiados. E se elimináramos das bibliotecas á xente que vai a estudar os seus apuntes (sen tocar nin un libro nin unha revista dos anaqueis), quedaríamos sos.

O PRACER DA MENTIRA

Sentado nun banco de Tras da Ponte, beira do río Eume, tarde de domingo festeiro, axeitada para o sesteo e a horizontalidade, puiden asistir a unha desas probas matemáticas, empíricas, da preferencia popular pola falsidade ou pola mentira. Esa preferencia nace dun íntimo desexo de que as cousas resposten a categorías poéticas máis cá efluvios torpes da tosca realidade. Á xente, veño observando, préstalle pensar que as cousas nacen de intereses espurios, de movementos turbios, de impulsos tortos ca doutras circunstancias. E tende a pensar que non se pode estropear unha historia de malas intencións porque todo teña un insípido ton de normalidade.

A historia que pode ilustrar esto é, de tan elemental, moi significativa. Cantara a noite anterior nas festas a ilustre Chenoa. Preguntou alguén polo concerto, pero ninguén puido contestar porque ninguén asistira. Pero a unha das contertulias deulle por comentar que Chenoa non quixera durmir en As Pontes e que decidira marchar a Ferrol (ou a Coruña, non se sabía ben) a pasar a noite, por considerar que o único hotel de As Pontes desmerecía a súa noble figura. Non fai falta engadir que os que alí estaban nin siquera dubidaron o máis mínimo e deron por boa a noticia e mesmo aproveitaron para poñela de podre para arriba por soberbia, estúpida, alén, por suposto, de pésima cantante. Eu tentei alegar, xa que coñecía ao dono do hotel que me dixera pola mañán que alí se aloxara a tal Chenoa e que ademais fora moi amable con todo o mundo que atopaba na recepción e na cafetería do hotel, que non era verdade. Pero, diante da solidez e da férrea convicción da miña interlocutora, comecei a pensar se non se arrepentira de verdade a propia Chenoa e que chegara a marchar a outro hotel de moito maior categoría. Pola tardiña, non tardei en atopar ao meu amigo Lolo (a quen agradezo moito os seus agasallos, dos que falarei noutro post) para lle preguntar se durmira Chenoa no seu hotel curriño. Confirmoume que alí estivera e que arrincara a media mañán do domingo, diante dun grupiño de rapaciñas que tivera a ocorrencia de achegarse a esas horas para saúdala.

Sen dúbida, que unha cantante algo popular decida durmir en As Pontes non deixa de ser demasiado normal. Que unha cantante algo popular non decida quedarse en durmir en As Pontes, unha vila de pouca monta (o que satisface esa escasa autoestima da poboación que se redime coas saídas extemporáneas dos outros), e que, encaprichada, colla o montante e marche a trasnoitar nun hotel de Ferrol ou de Coruña non só resposta ao horizonte de novela mala que a xente prefire senón que da pe a esa lingua viperina que a xente gusta de afiar de cando en vez cando atopa oportunidade semellante.

Imaxinemos o couso cando todo teña algo ou bastante máis de trascendencia.

Na foto, o abigarrado Mesón de Ana. Se van vostedes por As Pontes, proben a súa comida. O ambiente, único, por outra parte. Se non, Casa Teresa tamén merece a pena.

PACTO DE SILENCIO

Nun recente debate sobre a literatura española xurdiu a idea de que a transición e a postransición estableceran un pacto de silencio sobre a guerra civil e sobre a represión franquista que só nos últimos tempos (digamos dous ou tres anos) pareceu transgredirse. A ilustrar tal tese saen de contado libros e narracións (na memoria de cada quen poden estar tres ou catro recentes) que pretenden, polo que se sostén, restituir aquel tempo sen mordazas e sen temores do pasado.

Diante deste relato contemporáneo sobre o pasado máis recente eu non podo por menos que ficar abraiado e, tras ese ratiño de estupor, tratar de artellar algunha explicación ao que sorprendemente remata por callar e calar entre a maioría de asistentes. Pode soar políticamente incorrecto, pero resulta á larga máis compracente, porque o auditorio tende a pensar que unha historia así contada (con usurpacións, silencios, que hai que encher) resulta mellor desde o punto de vista da poiesis inherente á narración histórica. Noutras palabras, gusta máis pensar que existiu esa tácita imposición que analizar con detalle e, sobre todo, coa inxente bibliografía ao respecto, mirar se iso resiste unha mínima atención empírica.

Por iso a min esa perspectiva non me cadra. Non sei se a miña memoria enfraquece (para algunhas cousas impertinentes, desde logo), pero sobre os momentos inmediatamente posteriores á morte de Franco, desde o ano 1975 ata o ano 1981, data do golpe de estado tejerista, periodo no que se celebran eleccións constituintes, as primeiras eleccións democráticas, tanto xerais como municipais, teño unha lembranza razonablemente nítida. Comparada coa dos anos noventa, por exemplo, digamos que está máis viva. Gardo daqueles anos os moitos libros que merquei sobre a guerra civil ou sobre o franquismo, editados xa en España, nos que non se aforraban datos nin documentación exhaustiva en relación coas barbaridades cometidas polo bando franquista. Desde aquela, o número de congresos de historia sobre o particular non fixeron máis ca medrar así como a promoción de proxectos de investigación, de investigacións particulares ou de monografías ao respecto, moitas veces publicadas por institucións públicas que deron a coñecer os detalles minuciosos (relacións, por exemplo, de mortos nunha provincia, co lugar exacto da execución sumaria) sobre os crimes cometidos. Creo evidente que nada (entendámonos: sempre queda espazo para o delito incógnito), desde este punto de vista da divulgación ou da indagación histórica sobre os asasinatos, quedou por descubrir. Polo tanto, soster que houbo un pacto de silencio entre creadores ou historiadores sobre tales feitos durante a transición resulta difícil de crer.

Outra cuestión ben distinta é a necesidade de que política ou institucionalmente, mesmo xurídica, tales crimes queden descritos (proclamados, expostos, recoñecidos) e as víctimas, con nomes e apelidos, queden resarcidas coa publicidade xurídica sobre a súa execrable morte, a exhumación dos seus corpos para satisfacción moral, persoal (e tamén política e económica, por que non?) dos seus familiares, e, chegado o caso, coa apertura (se puider) do caso xudicial (mesmo coa reapertura ou coa anulación de certas condenas, como é o caso recente de Miguel Hernández) para resolver. Todos estes aspectos, que sen dúbida quedaron nun (voluntario: daí o probable pacto) limbo xurídico e político durante anos, foron motivo de consideración parlamentaria a propósito da Lei da Memoria Histórica. Non todas as peticións de restitución política e mesmo xurídica foron atendidas por esta lexislación, nin siquera os relativos á obrigatoriedade da administración por ser parte activa nos procedementos de exhumación ou de recuperación de dita memoria. En gran medida porque a lei de amnistía de 1977 impediu avanzar en certos terreos, en especial sobre a responsabilidade criminal dos que cometeron os asasinatos.

Este é o verdadeiro asunto sobre o que pode entenderse a idea do pacto de silencio: un pacto de silencio sobre a identidade non das víctimas (que nalgúns casos tamén), dos mortos que xacen nas sebes ou nos paredóns dos cemiterios, senón dos que apretaron o gatillo e que viviron impunes durante anos. Os familiares destes verdugos ou destes criminais fan todo o posible para que a xustiza non interveña contra eles, nin siquera nunha sorte de condena in efigie ou post mortem. Esa pode ser a principal acusación: a impunidade dos criminais e a dificultade para dar satisfacción aos familiares das víctimas por recobrar os corpos e a dignidade dos seus.

Sobre os feitos, sobre os crimes, a literatura e a historiografía sobre a guerra civil española e sobre a represión e os asasinatos franquistas nunca estiveron caladas. Ou a min non me consta.

Nota: na sala unha persoa sostiña que o libro de Alfons Cervera, Maquis (2006), contaba o fenómeno dos maquis, do que non se sabía nada de nada. Non puiden disimular o meu desconcerto.

UN BARNES MOI DIVERTIDO

Sempre teño varios frontes de lecturas, de distinto nivel para distintas oportunidades e, sobre todo, para o tempo que un pode dispoñer. Un libro de longo alento para esas horas baleiras de despois de xantar (que ultimamente se está convirtindo en último alento porque sempre o deixo sen rematar), un libriño de ensaio lixeiro para petiscar entre horas (un ratiño aquí outro acolá), un libriño de santos para mirar fotos ou para consultar ilustracións, un libro de erudición efímera para mirar primeiro o índice e consultar algunha referencia interesante, un libro de poemas que se colle para a lectura dun par de versos mentres arranca o ordenador. Todos andan algo ciscados pola casa coa vontade de seren requeridos de novo. Cousa que en poucas ocasións sucede e todo queda nun proxecto non finito, case esfumado. De cando en vez, porén, froito do azar calculado, remato algo con apetito insaciable e busco calquera momento para darlle cumprido fin.

Este é o caso do que tiña a propósito para entreter o tempo do excusado: El perfeccionista en la cocina de Julian Barnes. Eu son un devoto de Barnes, da súa ironía e do seu estilo entre excursivo e narrativo, moi british se puideramos aquilatar esa especie. Había pouco que emprendera a lectura de Nada que temer, un dos seus últimos libros de memoria ou de non ficción, que contén unha reflexión retranqueiramente severa sobre a propia existencia e sobre a presencia constante da morte. Aínda que o libro era moi Barnes, pleno de humor ácido sobre asunto tan temido, non fun quen de rematalo coa satisfacción pretendida: demasiadas repeticións, abuso da cita enxeñosa glosada na meirande parte con parecida e reiterada estratexia. Non digo que me decepcionara, pero non era un Barnes redondo, máis preocupado en outorgarse xenio agudo que en librar batalla no terreo da literatura moral, mesmo coas armas do sulfuro satírico.

Pero esta do perfeccionista si que me reconciliou co Barnes adorado. Máis breve, mellor organizado sobre a base da eséxese de libros de cociña ou de conceptos culinarios, este libro, en apariencia lixeiro ou de trance vaporoso, é en realidade un dos grandes libros desta época. Escrito cun ton sostido de ironía, que culmina en ocasións en ocorrencias graciosísimas que levan á gargallada de inmediato, El perfeccionista en la cocina debería ser texto de cabeceira do e da cociniñas histriónico/a, do e da amante da enchenta delicada, do e da que considera un valor universal eminente a elaboración (ontolóxica) dun prato a partir de ingredientes elementais da alimentación humana. Capítulos sobre os utensilios que garda o caixón de xastre das cociñas (de cociña dos xastres?), sobre a cociña británica (ese suposto oxymoron que Xesús Fraga tenta desmentir), sobre a falacia e a fantasía das receitas, sobre a relación entre ágape e felicidade ou sobre o fértil debate (que eu pensei superado) entre a pasta fresca e a industrial, son pequenas lembranzas dun libro cheo de densidade intelectual epicúrea (con perdón).

O último dos capítulos desenvólvese como un comentario a algunhas consideracións de Joseph Conrad no prólogo que escribiu ao libro da súa muller, Jessie Conrad, A Handbook of Cookery for a small House. As palabras de Conrad ben valen para definir este mesmo libro de Barnes, que recomendo vivamente a quen desexe rirse durante un par de horas e admita que hai poucos escritores/as coma este inglés capaces de escribir deste xeito tan exemplar e admirable.

"De todos los libros creados desde tiempos remotos por el talento y la industria humanos, sólo los que tratan de la cocina escapan, desde un punto de vista moral, a toda sospecha. Podemos debatir, y hasta desconfiar, de la intención de todos los demás pasajes en prosa, pero el propósito de un libro de cocina es único e inconfundible. Es inconcebible que su objetivo sea otro que acrecentar la dicha de la humanidad".

EL MEU AMIC, O DETECTIVE CREPUSCULAR

Palabras do noso comentarista habitual Detective Crepuscular.

Vale, gañou a "roja", la antes "roja" que rota, la de la indisoluble unidad, vale, moitas felicidades e a disfrutalo, que non é hora de vir aquí de augafestas a embazar un triunfo tan merecido, que pagou a pena aínda que só fora polo bico tan longamente aguardado entre a Carbonero e o Casillas, e que visca espagna y el hombre tranquilo que tan bien supo dirigirla y gobernarla. Vale, mui ben, xa está, rompeuse o maleficio, conseguiuse o que nunca se conseguira, alegría e parabéns. E do noso que? Porque eu viñen aquí a falar tamén do meu libro, e aínda que non sexa o mellor momento vou falar do meu libro. E a leitura do meu libro pódese comezar por calquer páxina e rego, que case todos van cheos dese veneno para a convivencia que destila o PP, por moito que Sabater diga que non, e que mesmo parece que imbuiu e escorregou nos que van de "progresistas". Tempos aqueles en que Raimon ou Lluís Llach contaban co apoio da xente da esquerda española e podían cantar en Madrid. Hoxe, berrábanlle, acantazábanos, matábanos. O que cambiaron as cousas. Mira que me cai ben a min o Carlos Boyero, e que se atreva a dicer cousas como as que di hoxe: "Algo que también debe de haber logrado Puigcercós (que non é precisamente santo da miña devoción), pero solo al nivel mental de Terra Lliure, en su tan RASTRERA como CRETINA convicción de que sin los jugadores catalanes esta selección española es muy poca cosa. Quiero pensar que esos jugadores catalanes también sentirán un poco de grima con el apunte RACIAL del que pretende representarlos." E Boyero vai de mente crítica e progresista. Cruyff e tantos outros susteñen algo parecido ao de Puigcercós e non vexo eu que Boyero lle dirixa os seus dardos envenenados. Pois si que andan bons os nosos progresistas, que é botar a lingua a pacer un catalán (eu non sei exactamente o que dixo Puigcercós) e non chegaba ben coas linguas viperinas do PP que vai un progresista como o Boyero e chámalle RASTRERO, CRETINO e RACISTA, que xunto ao TOTALITARIOS e NAZIS que lle chaman outros aos cataláns, xa me dirá a min vostede, don Arumes, aonde imos a parar con semellantes bocanegras. Demasiado despropósito para intentar comprendelo e porlle remedio. Mais lles valera leren a crónica de Quim Monzó de hoxe en La Vanguardia se o que queren é tratar de entender o que pasa por estas terrar. Ao mellor o que non lles interesa é entendelo, para que así continúe a prevalecer pola forza a supremacía nacional española sobre as demais "presuntas" identidades nacionais. Di Quim Monzó: "Sólo un sordo podría negar que el grito de independencia ha sido el más coreado. Nunca en mi vida había visto tanto hartazgo, tanta convicción de que los lazos con España se han podrido." Calquer que estivera na impresionante manifestación de onte, eu mesmo, pode ratificar as palabras de Monzó. E iso moito me temo que xa non se arranxa nen cos panos quentes dun novo estatut (iso do estatut xa pasou a mellor vida) nen coa aportación construtiva e goleadora dos rapaces da canteira do Barça.

Ilustración: a portad de hoxe da Vanguardia, na súa vella tradición monárquica (ese "Reyes") e esa implícita afirmación de que son os do Barça os que gañan, con Iniesta en solitario levantando a Copa.

MEU PAI E O SON DO RUIDO E DA FURIA

Chamo ao meu pai para saber que opina sobre a selección española un home que aínda di orsai e fau para os saques de banda. Nótaselle contento porque os rapaces que xogan son excelentes. Sei que meu pai considera o de bregar e non parar en todo o partido como algo fundamental nun xogador de fútbol: se por riba sabe regatear, facer paredes, dribbling (el viu a Garrincha e a Pelé nun Teresa Herrera na Coruña, nunha viaxe exprofeso desde Ponferrada), lanzar un pase milimétrico (tipo Bobby Charlton, o seu ídolo) desde lonxe, entón o xogador é o máximo. Según el, a selección española xoga así, de forma excepcional.

Préstalle este instante porque supón que é unha oportunidade única para ver gañar a selección na súa vida. Pero detesta todo o relacionado co fútbol. Parécelle excesivo (un disparate, apunta) todo o que está a suceder. Desculpa a todo o mundo pola circunstancia extraordinaria do momento, pero enseguida deplora o das bandeiras, o das televisións nas terrazas (el só encende o televisor á hora do partido e trata de non escoitar aos comentaristas, xente dunha ralea que apenas soporta), o das pantallas xigantes.

Meu pai estará pendente do partido do domingo. Ama o fútbol cunha pasión tranquila, distante (ás veces displicente, cando non dan dous pases seguidos, con comentarios sarcásticos sempre divertidos e sentenciosos), case fría. Desfruta deste deporte porque o mira coma un xogo de chavalinos (como el chama aos xogadores), un xogo, para el, necesariamente libre de calquera ruido patriótico e de calquera furia española.

Seguro que, en todo caso, botará de menos a Di Stefano, a Kubala e a Luis Suárez.

QUEREMOS TANTO A MARADONA

Maradona foi recibido como un heroe en Arxentina. Pode resultar demasiado incomprensible para quen viu mal dirixir a unha selección temible, pero desarmada, pero semella moito máis xusto cá habitual panoplia de ventaxistas mundiais que sempre comentan un segundo despois de que algo suceda cun gume afiado na lingua para denostar. Non é necesario que un segundo antes fosen os seus máximos botafumeiros ou que presumisen de adivinar xustamente o contrario do que pasou: basta estar axiña no pelotón de lapidación, correr mesmo se fai falta para adquirir o privilexio de acantar primeiro. Maradona, de forma voluntaria ou involuntaria, favorece o escarnio: tende a exhibir o peito lastimoso en ofrenda para o látigo e para a ofensa. Así resulta difícil saír indemne da empresa. Pero a tropa de miserables apostados para apuntillar o corpo caído é tan enorme como infame.

A tópica historia dun fracaso máis na vida dun protagonista demasiado inclinado ao melodrama, cando non á traxedia. Un agonista, máis ben, cuxa excelencia como xogador (nunca superada) aínda conta máis que estes precipicios polos que se despeña ou se deixa despeñar.

GALICIA EN KIEL

Días de debate sobre literatura galega e sobre Torrente Ballester. Intento poñer algo de orde nos discursos, pero teño unha nube de tags no celebro (palabras ou sintagmas de ubicuidade máxima), e, sobre todo, conservo os nomes das mulleres entusiastas da literatura escrita en galego ou da vinculada á cultura galega, sexa o que for este concepto.

Colócoos en branco sobre o negro deste blog porque quede notoria a lembranza e a honra do seu impagable interese. Rosamna Pardellas (de Duisburg-Essen) que falou do Vigo de Domingo Villar, Christina Johanna Bishoff, (de Paderborn) de Fragmentos de apocalipsis, Folke Gernert, (de Kiel) sobre o mestizo xacobeu polas américas, Wiebke Best (de Kiel, tamén) sobre a Memoria das cidades sen luz de Inma López Silva, Uxía Iglesias Tojeiro, (de Kiel) sobre o Berlín de María Lado, e Catherine Puig (de Grenoble) e Johanna Vocht (de Múnich, aínda que vencellada a Kiel), sobre Os libros arden mal de Manuel Rivas.

Nese mesmo espazo, resolto polo catedrático coruñés Javier Gómez-Montero na alma mater chilionense, e por Víctor Andrés Ferreti, cosmopolita profesor da mesma universidade, léronse poemas de Fernán Vello, Valcárcel, Rivas e Cáccamo, no galego de Uxía e no alemán de Ferreti. Eu teño que confesar que escoitar a Cáccamo nunha lingua incomprensible, mentres no horizonte pasaba paseniño o transatlántico para Oslo, foi inesquecible.