A CALMA DOS HEMISFERIOS

Tras a tempestade anxélica, a calma de Os hemisferios. María do Cebreiro publicou a finais do ano pasado un breve libro de poemas íntimos, para ser lidos en completo silencio, apenas compartidos, se non fora porque algún dos seus versos merece ser pronunciado en voz moi baixa, case murmurado. O poemario alterna un modo dramático, cun estilo deliberadamente informal, de frases exentas, tomadas ao ar, no que albiscamos unha historia urdida con poucos datos, con versos cheos de enigmas e sentencias sobre o espazo, o tempo, a natureza ("din que seguirá o seu curso"). Polo medio, advírtese o modelo do haiku ou do borrador aínda por escribir, como nesa fermosa poética titulada "A linguaxe":

(Primeira estrofa)

Escribir un poema parécese a atrapar un paxaro.

Parécese a botar as redes sobre os peixes.

(Segunda estrofa)

Pero, dime, aos paxaros,

quen os caza sen aire?

Pero dentro do río,

como afogan os peixes?

(Terceira estrofa)

Como se chaman eles a si mesmos?

E pensaba nos peixes, nos paxaros.

Os versos cortos, a sintaxe breve, o vocabulario reducido e denso, constrúen un universo pequeno, de diálogos fugaces e de evocacións sinxelas ("Intercambian escusas,/ números de teléfono. Danse as boas noites. É de día", Urano). A pesar diso, unha fondura insólita (non exenta dunha certa distancia irónica) agroma das verbas. Verbas desveladas que falan, baixiño, co eu do poema, como nos versos delicados de "A lealdade":

Atei o manuscrito. Afogaba as palabras.

El díxome: "Desátame".

Queres que te aloumiñe?

Linlle os labios:

"Cóidame. Non me cubras".

Así o farei. Palabra.

Os poemas saíron da súa corda.

Crean lazos de sangue.

Traballan para o leite.

Se ademáis o libro presenta na portada a bela estampa do reverendo Robert Walker (máis ben Skater) patinando sobre xeo de Raeburn, o libro merece estar todo o tempo posible na cabeceira. Para recitar en silencio.

A VOZ TELÚRICA (E CELESTE) DE ANXO ANGUEIRA

Satisfeita a miña petición: Anxo Angueira proclamou os seus versos, todos os seus versos, cunha forza irresistible. Papounos a todos coa súa voz de aceiro e trebón. Fomos engulidos polas súas verbas, sen remedio posible. Leo de Matamá e un outro percusionista acompañárono con xenerosa paixón, mentres Anxo deletreaba os versículos, sincopaba os fonemas e rebulía ritmos, aliteracións, metáforas, nomes propios nun labirinto de ecos. O público, que viña tal vez á presentación clásica dun libro, atopou unha fera desencadeada e prorrumpiu en aplausos ardentes tras a lectura abraiante do rapsoda, que, case sen folgos, rematou coa palabra que o distingue: libertade. Grandiosa tarde de Vigo no vello salón (xa caduco) do santa Irene.

REVISTA DE PRENSA

1. Parece ser que en París e en San Francisco van prohibir as bolsas de plástico para as tendas. En Viena non hai bolsas nos supermercados: a xente leva a bolsa da casa. Será posible aquí algunha vez?

2. AI denuncia a uns cen países por prácticas de tortura, entre eles España. No caso español, porque algunhas das normas de prisión, promovidas e xustificadas pola política antiterrorista tanto do goberno anterior coma deste que non as modificou, debilitan o dereito de habeas corpus.

3. No Líbano, as tropas españolas, baixo mandato da ONU e baixo mando militar italián, acaban de sufrir un atentado ao parecer dunha facción de Al Qaeda. Pode interpretarse como acción militar pura e dura ao entendermos o caso como unha guerra aberta. E pode interpretarse como resultado da actuación das tropas españolas nunha situación conflictiva. En ambos casos, o continxente (que quererá dicir?) español, e supoño que a opinión pública, sabe moi ben que na zona hai un ambiente bélico e que as mortes poden ser desgraciadamente inevitables. O nível de seguridade, ao parecer, non era o máis axeitado, pero eso probablemente non lles libraría de seren atacados. Son necesarias, pois, todo tipo de explicacións no Parlamento e, probablemente, de debate sobre o papel das tropas no Líbano, sen descartarmos, como en moitos outros casos, as responsabilidades políticas que se deriven de erros gravísimos, pero o que é verdadeiramente deleznable é o sempre recorrido circular dos abutres (agora pacifistas) sobre o sangue duns desgraciados militares que os diarios (non escoito a radio, por prescripción médica) da dereita e o seu líder (polo de agora) don Mariano realizan estes días.

SÁLVORA

Saín, por primeira vez en tres semás, de Vigo. Eliximos san Vicente, na península do Grove (Ogrobe seica é o topónimo correcto). Despois de xantar no Pirata (navallas e peixe), celebramos que as fendas fechan cun paseo polo vieiro taboado cara o final da terra, xusto onde a canción comeza a escoitarse. Tempo de verán británico, pero a morna friaxe facíase incendio co calor dos seus brazos. Ay, Sálvora!

ORGULLO E LEDICIA

Onte fun ao acto de gradación das miñas alumnas (sic). Poucas (10), pero XASP, Xoves Abraiantes e Sobradamente Preparadas. Moitas delas teñen estudios musicais (piano, clarinete, frauta traveseira). Outras compaxinan os estudos con traballos escasamente remunerados (caixeira no Haley, dependenta no Pull and Bear ou nunha tenda de complementos no Calvario, camareira nun bar da Praza da Constitución). Unha delas é cantante dun grupo de Death Metal e outra coñece ao pé da letra os ultimísimos grupos da noite viguesa. A mesma que traballa de camareira pasou un ano enteiro en Inglaterra de Erasmus e outra, que antes rematara a carreira de Xornalismo e fixera estudos de doutoramenteo, pasou outro ano en Roma. Unha alumna, nai de dous fillos, tamén acudiu á cea, así coma outra que non rematou a carreira pero mantiña con elas unha relación sentimental da que non puido este derradeiro día escapar. Faltou outra, compañeira delas, que acabara de forma meteórica o ano pasado, tras pasar tamén un ano enteiro erasmusián en Italia. Podería continuar contando, pero só quero deixar constancia de que son todas elas ben espelidas, listas para construiren o que sexa na Galicia do futuro máis inmediato, de mañán mesmo. Agardemos que a propia Galicia sexa boa e xenerosa con elas. Onte á tarde noite, coa ollada emocionada das súas familias, lexítimo orgullo. Noraboa.

ÍNFULAS LÉXICAS

Hoxe pola mañán fun ao dentista. E cando dixen esto en voz alta, reparei en que quizáis estaba sendo antigo de máis. Agora a xente di: estomátologo, ortodoncista, implantólogo, odontólogo. Pero quen di dentista? Pasa o mesmo con callista: prefírese podólogo. E o colmo é escoitar de alguén que fai as análises nos laboratorios dos hospitais que é anatomopatólogo. Con retranca, ás veces recrimino estes usos esnobs, pero sempre me atopo coa faciana estrañada de quen pensa: "menudo ignorante". Esto da transformación de certas palabras secas en palabras con ínfulas é materia a estudiar. A última miña foi entrar a cortar o pelo nunha peluquería e escoitar ao recepcionista (que, por certo, recibe e non recepciona) preguntar: "que estilista prefire?". Agora ben, sempre hai unha excepción para esta regla absurda: a de recuperar vellas palabras que, por este mesmo prurito ,estiveron a piques de desapareceren. O meu curmán, mentres facía a carreira e despois de rematar, foi sempre requintado ATS; agora volve a ser o enfermeiro que antes negaba ser. O que todos deciamos na casa.

PERÚ, 1536

O século XVI: 1536, segundo os datos aportados. En Perú. A primeira víctima coñecida de armas de fogo en América, por suposto, traídas polos conquistadores españois. Naquelas Españas, de variadas xurisdiccións, cunha Castela entregada á esquilma de América e cunha coroa de Aragón abismada ao Mediterráneo, a artillería era motivo moral de discusión. Ata ben tarde, matar desde lonxe con estas armas era considerado vileza indigna de homes rectos. Os cabaleiros, aqueles cabaleiros suxeitos aos códigos medievais (poucos ou case ningún), rexeitaban tal cobardía e preferían as afiadas espadas tempradas en Toledo. O fogo era, xa dentro da literatura de orde moral, propiedade dos deuses e empregalo, con ese enxeño que consistía en aprisionar fogo dentro do metal, era nada menos e nada máis ca unha ousadía contra natura, un pecado perverso de notoria soberbia. En todo caso, este pequeno e apenas visible furado derrota coa súa estampa cruel todos os discursos morais, por moi extraordinarios e sublimes que foran, coma os versos daquela execración contra o inventor da artillería que Quevedo escribira,

Derribará la torre y la muralla,
vencerá la batalla
y dejará burladas
mil confianzas de armas bien templadas;
será la gloria suya;
suya será también la valentía:
y sólo la osadía
y la malicia quedará por tuya.

MEMORIAS DE QUEENS

O sábado foi tarde de Memorias de Queens, traducción bastante lonxana de A Guide to Recognizing your Saints, unha película dun tal Dito Montiel. O mellor é precisamente que está contada en primeira persoa, como flash-back, por un persoaxe que di chamarse así, Dito Montiel. Conta a súa historia en Astoria, unha zona de Queens, condeada á rutina, á violencia case sempre gratuita, á tolemia ou ao desamparo dos seus amigos. Está narrada cunha suposta modernidade técnica, cunha steadycam un pouco nervosa, e uns encadramentos audaces pero pretenciosos. Algunhas partes do filme, aquelas máis introspectivas nas que vemos pasar as imaxes dos tellados e dos edificios de Queens e Brooklyn camiño de Coney Island, cando os protagonistas viaxan simplesmente por ver a través das fiestras do metro algo novo -que resulta sempre ser o mesmo- son quizáis as mellores. Os diálogos, quizáis por unha dobraxe non moi atinada, son, cando non tópicos e planísimos, incomprensibles, aínda que tamén pode ser que eu non chegara á substancia da súa sensubstancia: esa nada que se agocha tras estes persoaxes pode resultar interesante, pero eu non lle vin o interese por ningún lado. Os actores son novísimos e veteráns, case a partes iguais. Os rapaces que viven esa non morte ou esa aínda estou vivo son actores descoñecidos, que, como é habitual no cinema americán, adoitan bordar estes papeis de derrotados. Os coñecidos amosan distinta pegada: un Chazz Palmintieri envellecido e desconcertante na súa abulia e escasa tensión, unha Dianne Wiest que non está precisamente no seu mellor papel e un Robert Downey Jr. que sobresae moi por riba de todos os demáis. Só por velo non actuar, velo deixarse levar polas imaxes, diante do espello, a través dunha fiestra de automóvil mentres cae a chuvia ou fronte aos ollos de Rosario Dawson (sae pouco, pero encende a pantalla) merece perder unha hora e media dunha tarde chuviosa de sábadoo. Polo demáis, unha película modesta, con pretensións de audacias narrativas que quizáis precisen de maior empeño. Premio en Sundance, o director acredita maneiras. Veremos que fai nas vindeiras. Agardamos melloría. E co tempo tamén, que xa manda.

ANXO ANGUEIRA, FÓRA DO SAGRADO

Acabo de ler o novo libro de Anxo Angueira, un poema de intensa envergadura, de corpo mítico con Vigo ao fondo. En forma de caos metalúrxico, como as faíscas que vemos xurdir ao templar barcos por Teis, Angueira nomea, a xeito de himno ou ledaiña vigorosa, o seu mundo. Máis ben ponlle nome ao mundo, sustantivos, nomes propios de persoas, lugares, literaturas que cobran vida de novo ao ensarillalos verso a verso, case sen pausas, coma contendo a respiración, en forma de estertor heroico dun Vigo que Angueira ama. Do val de Manselle a Sárdoma, do Cúa ao Lagares, de Oscos ao Galiñeiro, Angueira recorre unha xeografía de derrotas, de oprimidos, de desaparecidos. Furanchos, asteleiros. Barrios obreiros de rúas húmidas e abandoadas, areais ocultos de mariñeiros fusilados, memorias de combatentes. Entre eses mapas, amistade, camaradas, fraternidade. E unha linguaxe poética innovadora, complexa, difícil, con deliberada ruptura antipatética: para axudarmos, quizáis, a racionalizar a poderosa emoción que xurde das súas proclamas. Fóra do sagrado é unha obra de madurez extraordinaria, de forza poética pouco común. Só sinto non poder escoitala na súa propia voz de rapsoda inigualable. Tempo haberá, supoño, para disfrutalo. Noraboa, Poeta.

Addenda: veleiquí os versos nos que dun xeito persoal arrebata a tensión dramática daquela secuencia memorable de Tiempo de silencio para trasladala a ese Vigo que tanto amamos.

porque hai cidades tan atrapalladas
tan embeleñadas e cabronas
tan insoportables espalladas esmagadas
tan feridas e rabuñadas por zuruxanos de entrañas metálicas
tan escachadas estoupadas por fogueira lumeiras fachos de luz e moxenas ao vento
tan procurando cegas máis avante
tan estranxeiras e duras e hostís
tan próximas e íntimas
tan amadas
tan odiadas abominadas e detestadas por meu odiado amigo Amado Noia
tan Silvia Penas Brais González Aitor Rivas Iago Castro
tan María Comesaña Isaac Xuvín Xabiel Xil Xardón Oriana Méndez
tan cheas de escaleiras e de ceos
tan cheas de partidas de chave en Espiñeiro Teis cos metalúrxicos
tan cheas de postouros para as chaves que abrirán o definitivo asalto
tant cheas de furanchos hortensias e inocentes
tan cheas de currunchos negra sombra amor horror e de recantos vexetais
tan cheas de Delicias de Caeiro e Morenos de Lavadores
tan cheas de fiadeiros alfolís moxenas charamuscas cantareiras queixume xistras
airiños ventos das cíes
tan cheas do pandereteiro Militón
tan cheas de quitarras e zanfonas de gaitas de pianos piardas pianolas da Collona
tan vivas e rebulideiras
tan repantrigadas delouradas ó sol á luz ó mar de liño azul en maio e sempre
tan campamento de inverno e de días de labor
tan barcos de pedra de Rosa e Leónides de Carlos
tan baleiras e ausentes e outra vez cabronas cabramatonas
tan ausentes
tan ausentes acabouse
que non teñen catedral

NO VAT

Do Roma Pride 2007 ("Parità, dignità e laicità"), en -velaí o paradoxo- san Giovanni Laterano, ven este logo. Irresistible.

OUTRA DE FÚTBOL; ESTA DE CALCIO

O 14 de Xuño cumprironse 25 anos do primeiro partido da squadra azzurra en Vigo contra Polonia (0-0). Os xornais italiáns lembran aquel ano con orgullo porque contrarrestaron con aquela heroicidade (gañar á Arxentina de Maradona e ao Brazil de Zico e Sócrates) os anos de chumbo, coa figura daquel Pertini que hoxe aínda admiran. O ano pasado tamén alzaron a copa, pero andan, con estas conmemoracións, de comparanzas. En ámbolos dous casos, nunca empezaron tan mal para rematar tan ben. Neste xogo, o último, sen dúbida, ríe moito mellor. Agardo que en Tarragona se escarallen de risa mañán á noite.

NAS DURAS

Hoxe publica EL PAÍS unha interesantísima entrevista con Ronaldinho. Antes do día decisivo, eu quero reafirmar a miña fe blaugrana, nestes tempos de tribulación, e a miña admiración polo máis grande. Hai tempo puxen neste blog ao deus entre os deuses culés, Johan Cruyff; hoxe achego esta foto extraordinaria (luces e sombras, mirada de esguello, fóra de ángulo as súas pernas) do meu ídolo. Aos meus anos!

FERLOSIO, LÚCIDO E INSOBORNABLE OU A CARGA DO INTELECTUAL

Días atrás saiu en primeira plana de EL PAÍS unha entrevista con Rafael Sánchez Ferlosio, escritor durante anos do diario independiente e outros da terceira do ABC. A carón do seu nome case sempre figuran os adxectivos lúcido e insobornable, e cousas sempre polo estilo, cun marcado sesgo tópico. "Mestre da linguaxe e da argumentación", "imbatible na diatriba xornalística", "erudito e experto a partes iguais en case todo", intelectual, en fin, a proba de todo. Tivenlle resquemor inxusto por mor da súa novela El jarama, que lin á idades inoportunas. Tivenlle aprecio pola relectura de El jarama, en idades idóneas. E, por ise aprecio, comencei a lerlle as súas colaboracións, cunha innegable reverencia, que pouco a pouco deu paso á incredulidade, logo á indiferencia e despois de non máis de cinco artigos á irritación. Nunca comprendín que lle poden ver a RSF? Preguntei a amigos, como quen padece unha enfermidade que descoñece, se era o único a quen lle pasaba o mesmo. O máis caritativo poñíase do meu lado cun levantamento de ombreiros comprensivo, pero pouco máis. No entorno académico, sempre o mesmo: lúcido, insobornable. Os últimos artigos (sempre lle dou unha oportunidade) deben de ser os máis lúcidos e insobornables, pero non sei de que poden ir porque non paso das primeiras liñas. O seu proverbial dominio da sintaxe castelá, que ramifica e ramifica en periodos interminables (fiel á mesma escola que aquel insoportable Benet: síntoo Marías), faime deixalo na primeira subordinación. Os temas que trata, entre o dereito canónico e a industria armamentística, e o seu estilo pretendidamente socrático e siloxístico, ou sexa medieval, consiguen que levante o caderniño do xornal e pase directamente a ler as crónicas do calcio de Enric González, moito mellor escritas.

A última vez que estiven en Madrid, vimolo entrar no café Gijón, con ese mesmo descuido indumentario con que aparece nas fotos. Parecía atribulado: entrou e saiu varias veces, como se buscara algo ou alguén. Quen o coñece afirma que non ten moi bó carácter; máis ben sempre está malhumorado. Pode ser a idade ou a molestia de encarnar sempre o tipo do intelectual lúcido e insobornable. Iso quero crer, porque a mín Ferlosio, pola contra, faiseme un pouco pelma e un chisco insoportable.

CHEIRA A VERÁN MALIA A FUCKING RAIN

Hoxe sacáronme os puntos. Díxenlle adeus ao cordello. Agora non o podo poñer ao sol. Eu non son moi praieiro e agora co esparadrapo menos. Hei percurar unhas rochas inhóspitas, un mar de augas mornas e un ceo azul, azul. A unha semán escasa do verán, a boa nova é que vou ir a Sardegna, á casa duns amigos sardos que non coñezo e que virán á miña casa. Pero iso será en agosto: mentres, miro nunha guía recén comprada a cor turquesa daqueles mares.

DYLANIANU

Unhas cantas botellas de sidra no teu honor, amigo Bob. Alí estaremos.
Noraboa, Chiquito de la Highway, R. R., A.P.-C., Mario, Brétemas, e para todos aqueles dylaníacos que andamos polo mundo a ritmo de rolling stone.

OS SOPRANO

Onte remataron os Soprano. Por favor, non me digan como foi. Agardo a derradeira tempada da que para mín é a obra narrativa cumio dos últimos anos. Non lin novela, nin vin obra dramática, nin mirei película que poida aproximarse. Pero como é unha serie televisiva terá que superar os prexuízos ben instalados do canónico. Para mín, non hai dúbida: unha extraordinaria obra de arte do século XXI. Ata sempre.

ATA SEMPRE, ERASMUS

Estes días son de despedida. Vanse Katja, Laurent, Valentina, Jonah, Céline, Fabio. Os erasmus deste ano. Tamén se van Joseph e Jude, os estudantes de Carolina do Sul que compartiron aulas con nós. A chegada destes estudantes é para a nosa universidade unha fonte de riqueza extraordinaria. Enviamos arredor dun centenar de alumnos ao estranxeiro (un dicir, para entendermonos, porque xa non é estranxeiro) e acollemos outros tantos. Nalgunhas clases hai máis alumnos alleos que propios. Esto pode distorsionar a marcha do curso, pero tan axiña coma pasan os primeiros días, a situación repercute moi positivamente en todo.

Están moi afeitos ao traballo continuado e non tanto ao sistema clásico de exames. Aínda que xa a facultade non é por natureza moi proclive a ese sistema obsoleto, o certo é que contribúen a acelerar o cambio de modelo. Son alumnos preocupados, recurren con frecuencia ao profesorado, cousa que non se estila entre o alumno propio. Os estadounidenses, dentro deste grupo, son exemplares: non perden ocasión para deixar claro que é o que teñen que facer. Preguntan sempre ata que consiguen comprender o tamaño da súa tarefa (mesmo con negociacións moi hábiles: será cousa do pragmatismo?).

O nivel de lingua é desigual, pero adoitan aprender moi axiña: en todo caso, os/as polacos/as son excelentes. Dominan a lingua case mellor (podo escribir "mellor", sen remorsos) que moitos dos alumnos propios. Os italiáns, seguindo a súa vella tradición de furbi, tentan facer que fan; os franceses son aplicados e cumplen con notable disciplina o seu labor; os ingleses, coma non están obrigados a cursar materias concretas porque o seu sistema só quere que estean un ano fóra, pois están, simplesmente. Algún portugués que ten chegado ata as aulas amosa unha extraordinaria capacidade de traballo e un interés moi grande polas materias impartidas. Comezan a chegar rumáns, checos, búlgaros ao noso carón. Todos eles, desde logo, son a substancia dunha nova xuventude, máis preparada, máis resolta que abre o mundo de forma imparable. A mín, digo a verdade, danme a vida. Xa me tardan que cheguen os do ano que ven.

Outro día falarei doutro tipo de alumnos que alegran co seu entusiasmo tamén a docencia: os maiores de 55 anos.

[Cadro: Franz Marc, Cabalos azuis, 1911]

EULOXIO, O ALCALDE SOCIALISTA DE RUEDA

Eulogio de Vega, alcalde socialista de Rueda (Valladolid) durante a República, estivo oculto na súa propia casa 28 anos, desde o comezo da guerra ata outubro de 1964. A súa historia ocupa un lugar eminente no extraordinario libro de Manuel Leguineche e Jesús Torbado titulado Los topos, no que se contan as tristes vidas daquelas persoas condeadas a permancer agochados durante anos. A historia de Eulogio e da súa muller Julia está posta nas voces deles mesmos. Destacan no seu relato a descripción do ambiente sindical dos anos da república, a fascinación e devoción de Euloxio polos libros e nomeadamente polo Quijote, que di coñecer case de memoria, e a fidelidade milimétrica con que narra os instantes da súa fuxida e as sensacións do seu carcere na mesma casa. O diálogo interrogatorio entre os policías e Euloxio o día do seu apresamento é quizáis unha das partes máis emotivas (entre tantas outras):

"-La vida de usted es una vida muy humana. Cuéntenos todo. ¿No salió jamás de casa?

-Salí una vez en el carro, al "4 de marzo". Como en el Quijote, lo que me interesaba, más que ver era no ser viston.

-¿Usted ha leído el Quijote?

-Sí.

-Ya se ve -añadió el comisario.

Entonces, un policía, que se apellidaba Paniagua, dice:

-Es muy humano, pero ¿es muy creyente?

-No, señor.

-Vaya hombre, nos lo ha estropeado usted. Sepa que teníamos el propósito de exhibirle como ejemplo, pero como usted comprenderá no vamos ahora a presentar a la población un ejemplo humano y que ustede resulte que es ateo. ¿Cómo no cree usted, hombre? ¿Usted no cree que arriba hay algo?

-Sí, contesté, arriba hay los astros y el cosmos, pero un dios propiamente dicho creo que no lo hay. Hay, eso sí, la naturaleza, que es muy superior a nosotros, pero nada más."

Cando os meus pais foron de lúa de mel a Valladolid, a finais dos cincuenta, pararon na súa casa. Para evitarlles problemas, non saiu saúdalos. Eles sabían que estaba alí: os movementos da muller e das fillas falaban en silencio da súa presencia. Hoxe lembro eu ao topo de Rueda, socialista de Pablo Iglesias, que ao final do seu relato, tal vez influido por escoitar todas as noites a BBC, afirmaba:

"Esa es mi vida. Mis ideas políticas apenas han cambiado. Lo que yo desearía para España es un socialismo moderado, un socialismo modelo europeo, por ejemplo, como el de los laboristas ingleses".

CARBÓN

Unha das cousas que recordo con máis intensidade da miña infancia é o cheiro a carbón na casa das miñas avoas. Na da avoa Teresa había unha "carbonera" debaixo da escaleira. Cada certo tempo, un home, cun saco negro trabado á cabeza, baleiraba os cestos que carrexaba. Polo chan da cociña, feito de tosca mistura de area e cal, quedaban ciscadas algunhas pedras que os nenos colliamos para pintármonos. A da avoa Pilar, que vivía soa, contaba cunha pequena caixa de madeira que entraba e saía, a carón da bilbaina. O carbón chegaba case gratis ou gratis: tiña uns vales de carbón, case de por vida, coma unha axuda (sarcástico privilexio, que agradecía) por ter traballado nas minas o seu marido. En ámbalas dúas casas, había un caldeiro cunha pá para botar o carbón ao lume. Gustábame facelo e, sobre todo, tirar do lume co abridor da cheminea. Ao lado, había sempre un pequeno depósito de auga quentada polo propio lume da bilbaina, que empregaban para lavar a louza no fregadoiro (que chamaban bañal), tamén tosco e sen billa nen auga corrente.

As rúas da vila estaban sempre cheas dun pó negro procedente das chemineas; duraba apenas medio día a roupa clara e as mans e o corpo quedaba sempre peguñento con aquelas partículas adheridas á pel. Nos invernos, cando chegabamos a visitar a familia, e baixabamos polo porto de Payares camiño de Campomanes, veíamos a silueta de miles de fumes que enfiaban o ceo. Cando entrabamos en La Villa, onde vivía a miña avoa, unha neboa negra, espesa e co cheirume a carbón, impedía ver con nitidez o contorno daquela antiga casa. Ese smog, que se pegaba inmediatamente aos pulmóns xunto co cutu intenso da noite, constituía o carimbo indeleble co que viviamos a ledicia e o alboroto de sabermonos xuntos durante aqueles días.

AREZZO

A imaxe que adorna este blog pertence a Castiglion Fiorentino, unha pequena vila entre Arezzo e Cortona, no val di Chiana. A un par de kilómetros dalí, en Pergognano, unha aldea de catro casas, pasei eu tres agostos inesquecibles. Recordar eses instantes sería crueldade innecesaria, pero a noite de san Lorenzo vendo pasar as estrelas fugaces baixo un ceo limpo forman parte sustancial da miña memoria.

Refírome a este lugar porque hoxe no suplemento de viaxes de EL PAÍS falan de Arezzo e de Piero della Francesca. E comentan que así como a xente enche as rúas e os cafés da pintoresca Cortona, amoreada sobre un outeiro e célebre últimamente polo relato idealizante de Baixo o sol da Toscana, de Frances Mayers, deixan libres as preciosas prazas e rúas de Arezzo, a cidade de Petrarca (con casa modesta) e de Guido de Arezzo, o creador da gramática musical. En efecto, Arezzo, a cidade que serviu a Benigni para rodar A vida é bela, é un lugar moi tranquilo e moi acolledor, cun mercado de antigüidades ao ar libre de sabor moi medieval, sen mixtificacións de ningunha clase. San Francesco no medio medio da cidade é unha igrexa, coma as franciscanas, tosca, sen adornos, de puro ladrillo. Ao entrarmos tampouco destaca grande cousa, agás pola súa escuridade e, en agosto, polo agradecido frescor que conserva. Pero cando chegamos onda os frescos de Piero della Francesca, tenuemente iluminados, aquela igrexa ábrese ata o infinito.

Como tamén lembra o autor da crónica xornalística, a poucos kilómetros de Arezzo atópase Monterchi, e alí, nunha capela modestísima, de espíritu tamén franciscán, venérase sen rito a Madonna del Parto. Son deses momentos máxicos, que un lembra toda a vida. Non había ninguén. Enfrente da igrexa un par de trattorias e un café; polas rúas pasean os habitantes de Monterchi, poucos as horas da tarde agosteña (a xente vai a Rimini, ao Adriático, a pasar as vacacións e os turistas, como digo, están en Cortona). O aparcamento doado, case baleiro. Unhas rapazas atenden a entrada, con despreocupación. Falan entre elas da festa do día anterior. Entras con reverencia, pero enseguida aprecias que Piero della Francesca creou aquela imaxe, de apariencia teatral, para limpiar os ollos. Os rostros serios das figuras non impiden que un leve para sempre a cor azul do vestido da Madonna e o esplendor deses cores reflexados sutilmente nunha sala branca e pequena. Apenas cinco minutos bastan para contemplar aquel cadro, pero merecen a pena a viaxe, sobre todo se á volta a Arezzo paras nunha charcutería e pides que che fagan un bocadillo de porchetta, con pan sen sal da Toscana. Coa primeira trabada comprendes toda a arte renacentista nun só instante e coa última sabes que vai quedar en ti para sempre.

ROMEIROS

O amigo EB anuncia a súa viaxe próxima a Roma. Vai coa familia, tipo romeiro desde Compostela, a finais de Xuño. EB é pintor. Pero nunca tivo a oportunidade de viaxar a ese meu país e menos á capital, a urbe do orbe.

A casualidade quixo que hai dúas semáns atrás falara con outro pintor, DM, que tivera o inigualable privilexio de disfrutar dunha bolsa anual na Academia de España no Gianicolo, en san Pietro in Montorio, nun dos lugares máis fermosos do mundo, desde onde se alcanza a vista, eso sí, máis impresionante de Roma. Contabame DM que polas noites, cando se aveciñaba o verán, subía o colchón á terraza da Academia para disfrutar daquela brisa quente do Tíber e ver iluminadas as termas en ruinas de Caracalla ou a igrexa fulgurante da Trinità dei Monti. Case de memoria lembraba os tellados, as cúpulas, as verdes terrazas cheas de plantas que ornan Roma por todo o alto dos seus edificios. Cando rematou, esbozou un sutil suspiro por onde eu puiden contemplar toda aquela Roma que cabía nos seus recordos.

O meu amigo EB estará alí só unha semán. Estou seguro de que poderei eu ver o río, o Trastevere ou a vía Margutta cos seus ollos. Agardo que vaia e conte. En realidade, viaxarei eu con el cada minuto. E tomarei con el os xiados no Giolitti e un café único en sant Eustachio. De feito, eu xa estou alí.

JA SOC AQUI

Un par de reparacións (sen botox nen siliconas) puxo paréntese no blog. Agora escribo mentres convalezo, co portátil sobre os xionllos. Na rúa vai un calor case de verán e escoito polas fiestras as risas e berros dos nenos. Teño a fortuna (outros pensarán en infortunio) de que a miña casa dá a un patio dun colexio. Este meu blog tamén dá con moitos outros patios de colexio que me proporcionan a necesaria emoción que contaxia. Gracias, moitas gracias.

FORGES

Son lector de sempre de EL PAÍS, pero hoxe quedeime sen el. A culpa é toda de Forges. As súas tazas atraen a compradores (non lectores) ata os kioskos. Tanto foi así que puiden coller o semanal, porque a xente só quería o xornal para mercar a taza. As ofertas dos xornais contribúen, dun xeito ficticio, a enmascarar os tristes resultados de lectura. A baixada é notable, pero a tódolos efectos os números aínda poden falar de mantemento de vendas. Pero non é diso do que quero falar, senón de Forges. Agora leva un tempo xa grande baixo a páxina do editorial de EL PAÍS, ou sexa, na máis eminente páxina de opinión do diario: tal é a estima que ten para os editores do xornal "independiente de la mañana" a figura excelsa de Forges. Estivo tamén durante moito tempo en EL MUNDO, creo que foi socio fundador do diario, tras o seu paso por Diario 16, pero deixouno por discrepancias abertas con Pedro J. Debuxa tamén para o Lecturas: teño marchado como un vergonzante chourizo dunha consulta coa páxina arrancada de Forges baixo o brazo. Forma parte, sen dúbida, da miña educación sentimental e aínda engado intelectual. Porque contemplar o mundo con ese sentido do humor supón unha deliberada forma política de comprendelo. Poucas persoas, ademáis, son capaces de conquerir un grao de xenialidade tan prolongado no tempo: é doado ser irregular, estar máis brilante un día ou amosar durante tempo unha medianía aceptable, pero nada sobresaínte. Pero Forges, agás casos moi esporádicos, borda sempre a súa visión certeira do mundo, sobre todo cando engarza co cotián, coas relacións familiares, de parella ou de angueiras persoais. Forges é hoxe, para mín, o máis grande humorista gráfico que ten este país, tan pródigo, por outra parte, neste capítulo honorable e fundamental da cultura.

CABALLERO

Caballero xa goberna. A el sóbranlle días para chegar a un acordo. Porque el xa decidiu. El sempre decide, sempre toma a decisión. Non sei se SD ha ser capaz de pedirlle. Pero desde logo é bo momento: a Caballero eses detalles non lle importan. Se pode pagar un xantar (cos cartos del, por suposto) a todos os medios de comunicación para explicarlles que xa goberna é que xa goberna. Mesmo lle gustaría colocar a CP na Deputación, como presidenta. Caballero ten o costume de erguer a faciana cara arriba, non só por baixa estatura senón para afiar o perfil e dar bo relevo para as moedas. A súa aspiración é a de ser o De Gaulle (ou Napoleón) de Vigo e por iso as molestias e incomodidades da democracia non poden impedir que edifique o seu mundo a súa semellanza. Xa deixou un novo peirao con Torre (a Gentleman's Tower), xa advertiu que o PXOM nun par de meses (na intimidade mesmo ousa dicir que "en un plisplás") estará arranxado, xa comentou que a ubicación extravagante da alcaldía non lle vai moito (el, por suposto, prefería a parte alta do edificio de Caixanova, como o Magistral tendía ao campanario da catedral de Vetusta), xa prometeu inversións escalofriantes por terra (o AVE), mar (un recheo en cada porto) e ar (un aeroporto con liñas a Cancún e Mozambique) que, por suposto, o concello non vai pagar pero si eses amigos que el ten colocados por aí adiante. Preparémonos para unha presidencia do concello que fará empalidecer aos que tildaron a Ventura de prepotente. Ogallá estea equivocado.

NOTA: Hai que ver o que deu de si a Facultade de Económicas de Vigo: o rector, o alcalde, o presidente da autoridade portuaria de Marín, a conselleira de ordenación do territorio, o director do centro tecnolóxico do mar. Por non citar cargos máis baixos. O concellal Arias voltará ás aulas, pero pensar que todos tomaban o pulpo (o mellor de todo Vigo, eso si) todos os días no alto de san Cosme nos días escuros de penenes...