OITOCENTOS NUN HOTEL

Celebra o Partido Socialista asamblea para elixir directiva local. Reúnense 800 nun hotel. O gañador leva uns 500 votos, o segundo uns 200 e o terceiro uns 100. O gañador levanta os dous dedos en sinal de victoria; o segundo di que é alternativa e o terceiro declara solemne que está claro que o partido está dividido. Con esa cantidade de xente nunha poboación duns 300000 habitantes ou máis de 200000 en idade de votar como poden ter a arrogancia, a alienada perda de conciencia do que representan? No meu edificio só vive máis xente que persoas apoian ao último.  

Pero o peor xa non é iso: o peor é que ocupan un día si e outro tamén o espazo público, interrumpen o tráfico de outras persoas máis interesantes que pugnan por seren vistas e escoitadas no foro, invaden as calzadas coa prepotencia de pensar que son os únicos na superficie terrestre con algo que dicir. Agora sabemos que só 500, 200 e 100 persoas os apoian. O que digan sempre terá ese ínfimo aplauso, esa íntima cla. Que saiban que o sabemos.

Pregunta concreta e polo de agora última: non se irá(n) algún(s) para casa ou para o seu traballo profesional dunha vez?

DE GUANABARA Á SCALA: UN ROTEIRO EXEMPLAR

Levar o coche ao taller racha a rutina e abre perspectivas sempre interesantes. Hoxe aproveitei o tempo que levou cambiarlle os discos de freo para contemplar de perto un exemplario das vilas galegas. Tocou O Porriño pero ben podía ser calquera outra: tal é o grao de mimetismo no desleixo. 

A ruta comezou nun restaurante bar, cun xigantesco aparcamento onde acostuman parar os camioneiros da zona, que serven cocidos e costilletas á primeira hora da mañán. O Guanabara amosa uns toldos completamente descoloridos, algúns xa case rotos, cun terrazo completamente desgastado e unha luz dos anos setenta que deixa o local nunha penumbra triste e desolada. Non obstante tal deterioro, o local vai case sempre cheo, cun balbordo de berros e palabras sempre fóra de ton, de discusións irritadas sobre a conveniencia de cambiar de adestrador para o Celta. Entrar no Guanabara supón entrar noutra dimensión do tempo, nun recuncho completamente inimaxinado.

Pola beirarrúa cara o centro da vila rexistro os restos dun desastre. O pavimento loce esnaquizado, cheo de pozas e, ás veces, invadido por silveiras ou pola lama de inacabados movementos de terra. As casas aos lados da estrada alternan entradas con cemento, asfalto ou pequenos parterres sen cuidar. Nalgúns casos, o nivel da casa é distinto do da estrada e entón as rampas, escaleiras ou accesos compiten en audacia. Ás portas dalgún taller mecánico amoréanse sillóns de esquai ou depósitos de aceite. Un solar aparece desbrozado, coas marcas dunha mínima prospección, agora convertida en receptáculo de auga e lama. Unha casa de (falsa) pizarra acolle unha oficina inmobiliaria pechada: a promoción, tras a remoción dunha pequena leira, está parada. Os montículos de area conforman unha paisaxe inhóspita. Un guindastre abanea sobre o único edificio en construcción: a pranta irregular acomódase á paisaxe e retorce as liñas trapezoidais nunha nova figura indescriptible. Por diante, mentres a obra medra, o tronco dunha palmeira antiga, condenada ao exterminio, toca o primeiro piso e as súas ponlas entran no segundo: a data da licencia é de xaneiro deste mesmo ano. A beirrarrúa amplíase e con ela a desfeita. A área escolar, con eses materiais de derribo con que fixeron case todo nuns anos neste país, participa do mesmo abandono. O patio do instituto merece repudio. A canle dun regato que limita o patio vai seco: a auga é agora un cauce de mato e sebe. Ao seu carón, a finca de Construccións Louriña amosa un inmenso recuncho de tellas e ferraxes usados. Desde arriba a desorde convírteo en perfecto vertedoiro: os bidueiros que lindan coa estrada están mortos. A Villa Gloriosa, na outra beirarrúa, nega o seu nome. Unha sucesión de edificios novos, cuns parterres esquecidos, cheos de pedra e arbres estragados, está suxeita por redes para evitaren a caída das lousas. Na beirarrúa uns valados metálicos con manifesto illo tempore semellan colocados como parte dunha performance permanente. 

Chego á cafetería Scala, tomo un pincho de tortilla (boísimo, por certo) e trato de ordear o impacto da ruta. Miro pola fiestra e trato de asimilar este resumo bastante acaído das nosas incurias.

TÓR CULO

Non teño relación algunha con eles, pero cando vin hoxe en El correo gallego que cumprían 25 anos de negocio pensei que algo dese éxito se debe a nós, estudantes da veciña facultade de Mazarelos que entrabamos naquel fuchinoco modestísimo para facermos fotocopias. Que aquel recuncho ínfimo (con aquel pequeno condón granulado no furabolos para contaren as páxinas) rematara nunha empresa de artes gráficas que factura 6 millóns de euros ao ano é un misterio que non ouso descifrar: simplemente quixera aproveitar esa noticia para botar un pouco de nostalxia a esta noite fría dun final de outubro de 2008.

AU REVOIR GASPAR

Marcha Llamazares; despídese en Mieres. Membros de EU dirixen os seus índices de culpa a este home de escasa teatralidade, de contida retórica. Foi rostro visible, case único, dunha forza en trance de extinción malia o millón de persoas que aprecian as súas ideas, as súas iniciativas. Colocado nun lugar incómodo, herdeiro involuntario dun nome envilecido nas máns doutros sangues, desprezado polo aire burgués de quen ostenta o botín falso dunha hipoteca que costa a vida enteira, negado polos que descren de utopías ou de ucronías igualitarias, aprezado polo tecnócrata cando convén unha pátina de bermellón familiar só nas ceremonias, asediado polas propias células, libérrimas na súa interpretación do corpo que habitan, temido polos veciños máis próximos, capaces de ofrecer con agarimo as lebres máis envelenadas, Gaspar Llamazares foi quen de artellar un discurso correcto de esquerdas, demasiado correcto tal vez para os tempos que corren: un discurso exento de carisma ou de obscenidade mediática, con un punto se cadra (non para min) excesivo de moralismo, pero sempre de tono medio ou monótono, difícilmente audible ou atendible. A súa voz, nunca irritada, emitiu os xuízos máis sensatos e prudentes (que non significan oportunos), as análises máis ponderadas e verosímiles (que non significan compartidas). Pero nada disto pode valer un lugar nítido no teatro da política. No seo do seu partido, moitos (e por varias razóns) eran os seus opositores; mesmo os máis afíns criticaban o seu escaso xenio, a súa escasa euforia, confundida ou asimilada a un entreguismo, tras oito anos de goberno Aznar, á gobernación socialista cando non a unha dinamitación desde EU do poder do PCE nas decisións. Se cadra debeu marchar antes (eu creo que moito antes), pero tampouco o partido ou a coordinación dos partidos (dividido en infinidade de sensibilidades, pouco conectadas entre si, incluso descoñecidas) daba para moito máis.  

Agora ábrese outra xeira para Esquerda Unida. Polo ben do país, eu agardo que das próximas reunións saia un partido de esquerdas necesario e imprescindible (co peso notable do ecoloxismo) para pararmos os ventos de regresión democrática e de opresión económica para cos máis débiles. 

MOBILIZACIÓN EN ITALIA

Case dous millóns e medio no Circo Máximo de Roma para acoller os simpatizantes do centrosinistra do PD, principal forza opositora da política protofascista de Berlusconi. Un'altra Italia é possibile. Pero que difícil está! Italia é (moito, engado) mellor que os que a gobernan.

A WONDERFUL DAY IN PADRÓN

Foi día de pasar en Padrón con amigos de infancia, adolescencia, xuventude e o que caia. Había tempo que non nos víamos (que guapísimas elas!) e preparamos (máis ben a decidida Pili) un xantar na Casa dos Martínez, un recuncho moi agradable da vila, descoñecido para min e agora moi pero que moi recomendable. O día outonizo pero cálido preludiaba un caluroso encontro e así é que foi: apenas tivemos tempo para tomar un piscolabis polas ruelas de Padrón porque de seguido entramos nese pequeno local. Moi ben amoblado, moderno, pero sen estridencias minimalistas como adoitan agora ter os restaurantes, que parece que estás de máis, que sobras naquel espazo. A Casa dos Martínez convida a xantar con tranquilidade. O dono, atentísimo, acolle de forma espléndida aos comensais e dalles confianza (sen excesos) para sentirse ben. Procura entender o que queres e inmediatamente propón primeiros pratos variados para picar e despois pratos que preparan co que atopan no mercado. 

Eliximos deixarnos levar polas suxestións e tomamos de entrantes filloas recheas de centolo (o mellor, pero para min demasiado enfaragullado o conxunto), timbais (o nome foi o que menos me gustou por demasiado fastuoso: prefiro o clásico de salpicón) de marisco e croquetas de xamón (un pouco salgadas de máis). O viño da adega de Emilio Moro da Ribera del Duero, Resalso, demasiado quente para o meu gusto (en realidade aconsellan entre 14 e 16 e aseguro eu que tiña uns 20 graos), acompañaba gustoso a primeira degustación. De segundo moitos pedimos arroz negro con chocos e gambóns, cun sabor doce que apelmazaba a mixtura e dificultaba a dixestión lixeira, malia o pracer dos primeiros bocados. Outros entregáronse ás "carrilleras de cerdo ibérico" (ao dicir deles riquísimas), unha relativa novidade nos restaurantes que polo que se mira se está a convertir nunha pole position da modernidade culinaria. A segunda garrafa de viño, servido cuns graos menos de agradecer, foi extraordinaria, para lembrar en moito tempo. O postre elixido, un xeado de mango con iogur grego e frutti dei boschi resultou excelente, segundo común acordo dos comedores. O café, normaliño tirando a pobre, deu fin a un xantar moi bó, aínda que para ser extraordinario lle poidan faltar sinxelas correccións de detalle. Con todo, teño que destacar a actuación soberbia do dono/maitre, nunha representación sentida do papel, con expresións incitadoras da comida (marabilloso, non se vai equivocar, un clásico da nosa casa), coas palabras xustas e cariñosas que fan a estancia nese lugar unha experiencia inesquecible: só pola atención amosada, pola presentación dos pratos e polo respecto que exhibe polo que fai merece a pena visitar este encantador lugar da Rúa Longa de Padrón.

A compañía tamén fai moito na clasificación final do restaurante: hai que recoñecer que neste caso era absolutamente inmellorable. 

Un bico para Amador, Pili, Rosa, Jose e o pequeno Pablo, xa non tan pequeno.

HSM-3, A LEDICIA ADOLESCENTE

Ás miñas fillas C. e C.

Séculos de haut culture coa eterna paráfrase de Aristóteles ou Shakespeare, lustros enteiros de cineclubes con Antonioni ao lombo, centurias de eséxeses infinitas de Kant ou de Virxilio, milenios de hermenéutica simposiaca, anos de desfiañamento (deconstruction) intelectual do canon e adxacentes: unha soa tarde de venres de outubro todo esto vai ao carallo coa exultante e eufórica tolemia dunhas rapazas berrando cada vez que sae no ecrán do cinema Zachary Efron, Zac, o gran Zac. Seguro que moitos (pero moitos, moitos) pais me comprenden.

AGUSTÍN, A LIX PREMIADA

Encendo o coche. Poño a radio. Escoito unha voz familiar, entrecortada, como de teléfono móbil. É Agustín. Pero que fai falando en radio 5 e en español? Córtase a comunicación. A entrevistadora disimula facendo eloxiada presentación. E ao cabo, outra voz lembra a noticia, a feliz noticia, a fenomenal noticia: Agustín Fernández Paz, Premio Nacional de Literatura infantil. Noraboa desde este recuncho hoxe de ledicia porque ademáis pasou por esta bitácora en xuño. Bicos ademáis de C., que está encantada. 

IDENTIDADE

Detesto a palabra identidade ou alomenos o seu abuso (co seu plural correspondiente, signo de modernidade(s)) nos tempos que corren. Panacea, bálsamo, angarilla, caxato ou podio para discursos de medianía, intervén nas ágoras como pirixel taumatúrxico, a cuxa pronuncia acode o orbe e o avutre. Para conxurar o termo, apuro un lixeiro exercicio lexicográfico, co tesouro académico hispánico como referencia. Veleiquí o resultado.

Pescudo no Diccionario de Autoridades de 1734 e topo: "Razón en virtud de la cual son una misma cosa en la realidad las que parecen distintas". En 1803, o DRAE muda levemente a definición: "La cualidad de ser idéntica (lo que en la substancia o realidad es lo mismo que otra cosa) una cosa con otra". O DRAE de 1899 engade a acepción matemática: "Igualdad que se verifica siempre, sea cualquiera el valor de las variables que su expresión contiene". Unha aclaración forense aparece engadida no de 1927: "Hecho de ser una persona o cosa la misma que se supone o se busca". No ano 1984, agroma un valor filosófico, "Igualdad de una cosa con ella misma", ao mesmo tempo que un procedente da lóxica: "Proposición en la cual los contenidos representativos del sujeto y del predicado son idénticos". No ano 1992 eliden estes dous engadidos modernos e deixan o lema á mesma altura de 1970, coas acepcións de "Calidad de idéntico" e as xurídicas e matemáticas, antes presentadas.

O DRAE actual inclúe as dúas acepcións tautolóxicas que hoxe tiranizan o discurso das humanidades: "Conjunto de rasgos propios de un individuo o de una colectividad que los caracterizan frente a los demás" e "Conciencia que una persona tiene de ser ella misma y distinta a las demás". O DRAE pleonástico e eu satisfeito. 

Que ben senta o exercicio, aínda que sexa lexicográfico! Osixena a mente e despexa o nariz durante horas.  

4 MESES, 3 SEMÁNS, 2 DÍAS

Vin a semán pasada, libre das habituais recomendacións ou comentarios que adoitan acompañar as estreas cinematográficas, Catro meses, tres semáns e dous días. Apreciei a vontade do director de crear unha narración especial, a base de manter a cámara nun plano teatralizado e de deixar que as palabras flúan coa demora e o ritmo falsamente natural dun diálogo verista. Apreciei o sólido traballo das actrices, en particular o da protagonista, aínda que o silencio, a ollada perdida e o camiñar sen rumbo, cunha steadycam nervosa detrás dela, podan suliñar en exceso ese drama interior. Apreciei a grisácea descripción dun Bucarest hostil e a insinuación efectiva dun inverno moral e afectivo. Apreciei o retrato anodino dunha familia rumana expresado nun plano a propósito irritante no que apenas caben todos os personaxes. Apreciei a íntima repulsión das mulleres, apreixadas nun cuarto, nunha atmosfera abafante e sen saída. 

Pero o conxunto non me gustou.

LA CENA PESADA DE ELS JOGLARS

Chego agora mesmo de La cena, unha nova chorrada de Els Joglars ou máis ben do autor da suposta obra, nun xa evidente declive de talento. O labor actoral é coma sempre nesta compañía irreprochable, cun Fonserè sempre sobreaínte. Os aplausos finais foron máis ao traballo e, no fondo, á marca dun grupo histórico coma o catalán ca propiamente á obra que resulta pesada, aburrida e chea de diálogos insulsos e completamente prescindibles. A sátira, cando aparece, é de sal gorda, como é adoito nos últimos montaxes, con menosprezo dunha maior intelixencia na resolución de gags verbais. Por momentos, parece un estar a ver unha versión (moito peor) dun episodio de teleserie cómica, con esceas moi desaproveitadas. A visión ridiculizadora do poder ou a exaltación da estulticia representada por un gurú da gastronomía sirven un prato confuso, de discursos (eles mesmos empregan o termo monsergas) inacabables e persoaxes sen acabar, unha especie de parrillada indixesta de gracias inocuas e supostas diatribas (máis ben parvadas) contra todo.  

Non merece a pena, salvo para ver a estes actores que pelean con todas as súas forzas e con todo o talento que sen dúbida posúen para vencer unha obra que non vale un peso. 

TARDE DE DOMINGO

Hoxe había día de praia. Pero tamén era día de cama ata as tantas. Eu sempre me debato (pouco) entre erguerse cedo para aproveitar a mañán espléndida ou durmir ata tarde para aproveitar ese tempo de máis dos domingos. O debate sempre cae do mesmo lado: o da cama. Despois, xa ás tres da tarde, arrepíntome, pero xa é tarde. Hai que xantar e despois de xantar hai que tumbarse a ler o que non está nos escritos. Nunca durmo a sesta e cando chega, como agora, a hora do solpor penso en escribir algo, en seguir lendo ou en preparar unhas filloas para larpeirar o fin do fin de semán. Hoxe, sen embargo, teño Els Joglars: mudarei azucre por vitriolo. Espero que sexa mellor có da última vez.

SOCIALISTAS EN VIGO

A noticia de que un home chamado Carlos regresa á política viguesa permite unha reflexión. Sen valorar a figura obsoleta(1) do susodito, o que chama máis a atención é a distancia sideral que os grupos políticos manteñen coa cidadanía. 

Son contados os casos de militantes socialistas que coñezo. E trátase dun coñecemento puramente superficial: é dicir, sei quen son, e eles, supoño porque saúdan, saben tamén quen son. Pero pouco máis. Nos foros nos que nos atopamos, nunca lles escoito nada que poida revelarme afiliación política e mesmo nalgúns casos (o dunha veciña coa que falei en varias ocasións, agora conspicua representante da soberanía popular) parecen, polas súas ideas retrógradas, máis próximos ao PP que propiamente a un partido digamos progresista. Cando os vexo na prensa, en primeira fila dunha asamblea ou nas bancadas aplaudindo ao líder, non deixo de admirarme e de preguntarme a razón de tal insólita para min pertencia. Basta, pois, a afirmación de militar no PSOE para selo: puro nominalismo que renuncia a calquera forma de inquedanza sociopolítica.

Digo esto porque alucino coa historia do socialismo vigués dos últimos anos. Eu non entendo o das faccións, o dos grupos. Non entendo cales son as súas ideas sobre o país, nin siquera entendo cáles son as súas concepcións sobre o partido. Só entendo que, sendo poucos e sendo sempre os mesmos (arraigados probablemente en asociacións, en agrupacións pechadas, en círculos autoalimentados), non son quen de resolver nada de nada e, sobre todo, de saír dese ensimesmamento onfaloscópico (amigo Lándoa, vai por vostede). Menos mal que tanto o presidente do Goberno coma o presidente da Xunta lles poden servir de reclamo, porque se o resultado electoral do socialismo vigués dependera dos seus dirixentes agora mesmo estaría en mínimos.  

(1) A ver que día o blogger permite notas a rodapé para poñer neste caso a definición do DRAE: "Anticuado, pouco axeitado ás circunstancias actuais. En desuso".

Foto: a Fonte do Galo, no Areal de Vigo.

ERASMUS AGAIN

Nas tres materias que imparto o número de Erasmus supera con moito ao dos locais. Nunha clase concretamente de 27 alumnos, 17 son do famoso programa europeu, 2 son dun programa cos EE.UU.. Se temos en conta ademáis que teño 3 persoas do programa de cuarto ciclo (ou sexa maiores de 55 anos), saen a conta dos/as propios/as. Nas outras clases a proporción é máis pequena pero aínda así son sempre máis do doble dos coñecidos doutros anos. 

É indubidable que obrigan a mudar o sentido da clase, pero tamén axudan a comprender mellor a materia, alomenos desde dentro. Esixen (claro está de xeito involuntario) un exercicio de metadiscurso, unha reflexión da propia disciplina e, polo tanto, unha revisión punto por punto de case todo. De paso, os locais aprenden críticamente a mirar con receo e con certo grao de confusión (limiar da verdadeira ollada crítica) a propia magnitude da materia. Ao cabo, aos poucos, as asignaturas convírtense nunha ampla desestructuración das mesmas, co propósito posto máis no amplo campo da cultura e das mentalidades que propiamente no eido da poética e da literatura. 

Algún día terei que escribir cómo a través dos Erasmus concebín de xeito ben diferente unha materia clásica e acabei por propoñer outras cuestións tan pardobazanianamente palpitantes.

O caso é que o paso que nindiola. Vivan, por moito tempo, os Erasmus.  

Nota: entre as novas aportacións do alumnado a vella Europa vaise parecendo aos EE.UU.: unha húngara nacida en Rumania e residente en Alemaña; unha holandesa que estudia en Lovaina; unha arxentina de nome italiano que ven de Londres; unha kazaja que vive desde hai catro anos en Postdam.  

Outro día lles falo dunha moza que vén da Universidade de Teherán. 

UNIVERSIDADE DE GALICIA (II)

A proposta do meu post anterior require unha pequena explicación. As principais razóns que levaron á escisión en tres universidades están expostas no preámbulo da lei aprobada en xullo do ano xa lonxano de 1989. Todas elas, sen excepción, son agora completamente impertinentes. Ou, miradas con certa perspectiva, xa eran daquela frouxos motivos para a división triversitaria. 

A decisión do tripartito contentou a moitos sectores sociais e mesmo a boa parte dos membros da comunidade universitaria, que criticaban a excesiva dependencia dun poder centralizado en Santiago á hora de elaborar novos planos de estudios, de desenrolar novas iniciativas investigadoras ou mesmo de abrir tamén novos e interesantes vencellos co tecido industrial e productivo das cidades onde se encadraban. A escisión foi vista con moi bós ollos por entidades locales que consideraban a institución coma fonte indudable de riqueza. En cidades coma Vigo, carente dunha mínima estructura burocrática por non ser capital de provincia, a chegada da universidade foi celebrada como un poderoso motor de beneficios e influencias. 

Case 19 anos máis tarde, e cunha crise económica por riba, que no caso da universidade vese agravada por unha sensible perda de alumnado, a opción de construir unha universidade nova, como resultado da fusión das existentes, debería ser alomenos obxecto de debate. Son consciente de que plantear este asunto, sen a necesaria vontade política de mudar as cousas, resulta inútil. E, sobre todo, se contamos cunha clase política máis desexosa de compracer coa conservación do status quo (coa absurda pretension de non ter problemas) que de solucionar os existentes. 

Unha opción coma a que propoño -que non é a resurrección da vella universidade compostelá con satélites máis ou menos autónomos senón a creación doutra nova sobre a base descentralizada das actuais- pode resultar máis eficiente. O aforro en burocracia (que non, como alguén pode entender, en recursos humáns) sería notabilísimo, non só na eliminación de triplicidades, senón tamén no proceso de elaboración de planos de estudios (que podería evitar as novas duplicidades que se albiscan a pesar dos disimulos), na consolidación de supergrupos de investigación que agora xa traballan xuntos pero que precisan sempre de licencia para actuaren dese xeito, ou na creación de útiles sinerxias (que raios quererá dicir esto) que poderían colocar a universidade galega nun posto relevante no contexto máis próximo. 

Os principais obstáculos a unha proposta desta natureza han ser os poderes locais, receosos de ver minguar a rentabilidade que proporciona o mero nominalismo que supón contar cunha universidade que porte o seu nome. Nos tempos da rede a centralización física do poder sería improcedente e, polo tanto, cada campus podería sentirse lexítimamente núcleo e parte central desa futura Universidade de Galicia. Non estariamos, como dicía antes, na vella Universidade de Santiago de Compostela, senón na Universidade de Galicia, organizada internamente coma unha rede de centros eficazmente integrados e suxeitos a unha máis ordeada e lóxica estructura.

Aquí vai a miña proposta. Polo de agora.

UNIVERSIDADE DE GALICIA

Hai rumores de fusións nas caixas de aforro. En concreto, das galegas. A crise é a excusa para xuntar cartos nunha soa empresa. Optimizar recursos e afianzar posicións. Disque.

Eu propoño que fagan o mesmo coas universidades. Que voltemos, sabios despois de case vinte anos de andarmos dispersos, ás orixes, pero desta vez melloradas: á Universidade de Galicia. 

Na foto Procuratie Nuove: Biblioteca Marziana.

METARRETÓRICA

Non o podo resistir: transcribo esta alfaia dos limiares.

No usaré, pues, con figurero culto y hazañera lisonja del ceremonioso y afectado estilo, que enciende pyras, vierte aromas y consume holocaustos, voces todas de humo, frases aéreas y términos fastosos con que fastidiosamente al numen que invocan inciensan las dedicatorias.

Juan de Moya, Obras posthumas de Pérez de Montoro, 1736.

Na ilustración, Terpsíchore.

VIRXILIAR

Espíritu crítico. Ausencia de prexuízos. Dúbida epistemolóxica. Principios e finais de incertidume. Firmeza na fraxilidade. Van pensar que perdemos. Perder autoridade. Cando foi que a tivemos? Deixarlles o embolado. Aí tedes. Amañádevos. Sempre escuros na noite soa.  

BARES DE VIGO: A ALDEANA

O meu amigo Antonio recomendoume a tortilla do Aldeana, un bar modesto da rúa Rosalía de Castro. Desde que pecharan a Lucense, paraíso de churros a primeira hora e de tortilla a iso das dez da mañá co local enteiro cheirando a cebola rustrida, o amigo Antonio camiñaba como alma en pena na percura doutro edén. O outro día avisou deste local. Probeino o venres a media mañán, nesa hora fantástica da cidade, co trafego inigualable desas horas. A proba non estivo mal, pero dame a impresión de que o meu amigo ven demasiado famento das súas longas brazadas na piscina. 

Foto: o labirinto de casas derrubado para facer a rúa, non estrictamente legal, de Rosalía de Castro. 

EN BOAS MANS

O XLSemanal  agasalla unha entrevista cos cinco conservadores (a palabra inglesa curator parece máis axeitada) do Museu do Prado de Madrid. As voces destes expertos en arte pictórico de varias épocas son extraordinarias por moitas razóns. Porque desmontan vellos vicios, que Manuela Mena chama erros vulgares, sobre a interpretación interesada de certos cadros; porque eliminan as preconcepcións sobre o biografismo, o verismo e a mímese asociados á pintura; porque desenmascaran o patriotismo (que peste!) de escolas coa aplicación dunha sinxela rede de tradicións varias (coa admisión para min emocionante de que é preferible que a Venus do espello permaneza para sempre na National Gallery por recompensa á estima dos ingleses pola pintura de Velázquez e, como non, por xustificar unha viaxe a Londres): porque prestixian as pequenas obras, marxinadas polos ecos dos lenzos máis contundentes; porque aman a súa profesión e engrandecen, coas súas actualizacións cheas de intelixencia e faltas de prexuízos, o estudio da Pintura. 

E porque me fixeron pasar os dez minutos máis interesantes da lectura dominical dos xornais.

Nota: o artigo do sábado de Muñoz Molina con Alejandro Vergara, un dos curators, era tamén ben interesante. Nótase moito que por aquí van as miñas devocións.

O NON TURISTA. SECONDA PUNTATA

O non turista camiña por un dos barrios máis e menos venecianos. Máis veneciano porque alí só habitan veciños de sempre, de berce salgado e ollada lacustre, que toman o vaporetto coa toalla ao pescozo para iren ao Lido ou para refrescarense na parte dos canais que dan á lagoa, a máis lavada polas tormentas e as corrientes. Non fai falta engadir que desprendidos de calquera fascinación por aquela xeira de illas, canles e bacini. Senta naquela beira da grande morea de illas, sobre un petril de pedra de Istria (só el é quen, xaora, de recoñecer a procedencia daquel balaustre branco e poroso) para admirar o vello trafegar de anciáns co gazzetino baixo o brazo ou de nais que acompañan aos seus fillos a pasaren o exame médico de asmas na federación italiana de iudo. Cando mira chegar a unha familia de Cincinnati, vira os ollos cara a illa de san Michele co firme propósito de visitar as tumbas dos persoaxes escasamente célebres ou venerar as lápidas dos infinitos Zanni que construiron as ringleiras de arbres mineralizadas sobre as que pousan palazzi, fondachi ou magazzini. Mentres memoriza o perfil dos cipreses e do valado de escuro ladrillo do cemiterio de san Michele e da illa de Murano ao seu carón, honra coa súa lembranza o sangue esquecido, a calivera que imaxinou táboas para a acqua alta ou a liña oblicua para as pontes tortas que unen calli que non coinciden.

E menos veneciano, porque alí non hai demasiado telón para as máscaras. Alí desembocan, xunto ao muro do campo de fútbol de herba artificial dun verde luminoso, o lixo que a maré transporta: as infinitas botellas de plástico que o comune de Venecia pretende evitar coa incorporación de cloro á auga da billa; as rodas (le gomme) que ainda serven para amorrar as barcas ao peirao; as bolsas de calquera especie ondeando nun mar de algas algo putrefactas que as zonas industriais alimentan a diario. Contempla ese devalo coa delectación de quen, por fin, atopa a non Venecia, a non postal, a perspectiva que nunca figura nos inventarios por moita torre da Madonna dell’Orto que poida enaltecer o contraste.

Nas poucas mazás (non vale o termo: quizáis elevacións ordenadas de pedra, con xanela, portas e tendais que comunican os tellados, entre os camiños que levan a unha ponte) da parroquia de sant Alvise, o turista recrea os ollos na estampa da roupa tendida dunha casa a outra; repara sen censura na decrepitude das paredes ou na elección do aluminio dourado para as dobres fiestras que enfrontan as treboadas. Sabas de cores como as das pequenas casas de Burano e unha ringleira perfecta de bragas negras e un sostén gris marengo satisface durante esta primeira mañán a súa fantasía.

Regresa a casa pola ponte da Fornasa Vecia, despois de mercar no supermercado Billa uns pinchos morunos elaborados para o común dos mortais vénetos que fica en agosto na súa cidade. Prescinde de rucolas, mozzarellas ou pomodorini secchi: só esa trivial preparación de anacos de raxo espetados, tosca e vulgar, permítelle comprender ese universo e finxir unha provocadora non estancia, unha non visita, nunha non Venecia especialmente creada para a súa ocasión.

Entra, prepara a comida, toma un café coa Moka e sube ao seu cuarto a escribir as primeiras impresións dun non turista.

O NON TURISTA

O turista que chega a Venecia acubilla a fantasía de non selo. Cando pon os pes no Piazzale Roma ou na estación de santa Luzia mira un mundo de persoas exactamente iguais a el, mais tende a pensarse único espectador dunha comedia na que non participa. Cruza a ponte dos Scalzi ou a das Guglie coa firme determinación de ser invisible ou, en todo caso, a de agocharse camuflado entres as multitudes coma un estraño. Algún deles mesmo aventuran unha súbita transformación en venecianos de estirpe dogal para semellaren indiferentes ao mansedume da grei turística.

A teima do turista por borrar a súa condición require dunha estratexia exhaustiva. Despreza os lugares comúns, os tópicos endeusados polas postais ou polo folclore globalizador. Cando detecta moreas demasiado ordeadas bule cara escuras calellas onde ninguén camiña. Elixe, para camiñar sottoportegos a ningures, cortes que dan acceso a varias vivendas pero sen saída, que obrigan sempre a voltar sobre os mesmo pasos. Desimulase a sí mesmo coa detención en insólitos detalles: un par de botellas de agua para alonxar gatos no limiar das portas, a cancela de ferro batido en Gorizia, os picaportes co rostro de dous mouros con turbante ou a pétrea distribución dos timbres e dos chitófonos das casas.

Escolle a periferia para o risco. Ama as fondamente baleiras, mesmo de venecianos, desparecidos pola calor tras as xanelas fechadas, aínda que un sol de chumbo quente acrisole a súa cachola evaporada. Cando chega, por exemplo, á praza de diante de sant Alvise e entra na igrexa, detense á entrada, separada do interior por unha maroma tan basta coma a que empregan no vaporetto e por unha ventilada biglieteria onde figura o prezo para o turista que el non é. Confórmase con admirar a bóveda desde a porta a pesares de que o trampantollo engana máis a vista do necesario. Pero o non turista xamáis paga a cuota, non por indignación cristiá contra os mercaderes do templo ou por unha contestación secular contra o monopolio da beleza, senon por non contribuír á impostura turistizante con aquel décimo actualizado para transeúntes.

Abandona o non turista aquel inhóspito templo cando advirte que más de dúas persoas de parla dálmata ou cabeleira tudesca irrumpe nese territorio que aventuraba incógnito e preparado só para el. E procura a estación do vaporetto máis afastada, aquela que mira as refinerías de Porto Marghera ou os guindastres de Mestre. O horizonte fabril da terraferma que miran os seus ollos aumenta a sensación de autenticidade, de verismo axeitado á súa obsesión evasiva, pois conduce ao backstage dun esceario que el, por suposto, detesta. Pero dubida se resulta satisfactorio, porque a lagoa brila cunha cor cincenta e o reflexo do ar provoca nel un estupor que identifica (ou cre identificar) co que sinten os miles de turistas que buscan calquera panorama. 

SCUOLA GRANDE DI SAN ROCCO

O viaxeiro que visita Venezia recorre os lugares marcados pola tradición e pauta no tempo que vai pasar naquela cidade os sitios que pretende ver. Nese percorrido comprobo que hai un lugar pouco transitado, increíblemente esquecido pola inxusta xerarquía do mercado turístico: a Scuola Grande di san Rocco. Son consciente de que Venezia é inabarcable mesmo se vives alí toda unha vida, pero parece estraño que entre os principais lugares de visita non se atope esta marabilla das marabillas. Á marxe da devoción que un poda sentir por Tintoretto, as dúas salas que compoñen esa casa supostamente de beneficiencia pero prodixio de luxo e esplendor magníficos merecen un posto preferente na contemplación de Venezia. Tomen nota (é algo caro: uns 8 euros, pero eu entrei gratis na súa festa principal o 16 de agosto) por se toman a sabia elección de vivir, aínda que sexa unhas horas, na cidade máis fermosa do mundo.

Proben mirar o tour virtual da súa páxina web. Lembrei este lugar ao ver hai pouco Everyone says I love you, cuxa protagonista, representada por Julia Roberts, era unha estudiosa da obra de Tintoretto e visitaba con Allen a sala de arriba. Curioso resulta que proporcionen uns espellos para vermos os teitos e evitarmos así unha dislocación vertebral. 

O LIBRO, ESA ESPECIE EN EXTINCIÓN

Leo estas declaracións de Chartier no blog de Millán sobre o futuro dos libros. Coincide ao mesmo tempo cunha pequena enquisa, espontánea e pouco rigorosa, realizada onte entre os meus alumnos. Procuraba eu información sobre a cantidade de libros comprados polos trinta estudantes que aínda conservo, procedentes de varios lugares do mundo: sete de aquí cerca, pero tamén de Lovaina, Lorient, Londres, Postdam, Verona, Virxinia. Máis de dez libros comprados ao ano, só dúas persoas. Entre cinco e dez, catro máis. Entre un e cinco a maioría. Non me atrevín a preguntar cantos non compraban libros porque xa vin que alomenos unhas dez persoas quedaban sen levantar o brazo nas anteriores preguntas. Errara a pregunta. Cambieina por cántas novelas, textos ou obras de ficción lían ao ano: as cifras aumentaron considerablemente. Interroguei a causa desta diferencia: intercambiámolos (un par deles), pedímolos ás bibliotecas (unha boa parte), lémolos ou baixámolos no e do ordenador (os máis). Preguntei tamén polo número de películas: a cantidade multiplicouse de forma abismal. Máis de 50 películas vían ao ano por media.

Sen entrarmos obviamente nin en calidades nin en títulos, o certo é que a foto que puiden tirar onte ás 7 e media da tarde en pleno lusco fusco de outono foi que o libro, ese oscuro obxecto de desexo, vai tendo as horas moi contadas. E para min, sen apocalipses de ningún xénero.

FRÍAS, FRÁXILES, DURMINTES

Lamento disentir con cantos recomendaron as fotos de Victoria Diehl expostas na sala de Caixagalicia de Vigo baixo o rótulo de Photogalicia 2008: non me gustaron nada. A proposta conceptual de modificar fotos de corpos espidos coa apariencia de estatuas (des)gastadas e limadas polo tempo non pasa disto: unha proposta que non debeu pasar da súa mera formulación intelectual. Había mesmo unha guía explicando o concepto. Puxen un pouco a antena, non por ver de comprender aquel artificio, senón por analizar o xénero explicación de exposicións. Interesoume máis a performance de tentar animar aos asistentes a participar na contemplación e intelección da obra de Diehl cá propia obra. 

As palabras xenerosas doutros visitantes (máis expertos ca min na recepción estética) cara esta exposición obríganme a lle dar unha nova oportunidade a esta artista.   

BLOGOCULAR

Hoxe Anabande volveume indicar que lectores e lectoras deste blog renuncian a ler as miñas anotacións pola cor negra do fondo e a cor branca (agrisada nas derradeiras versións) das letras. Moléstalles. Non son os primeiros e receo que non sexan os únicos. A min gústame, e moito, o resultado final: sempre gustei da cor negra como fondo para as fotos e para as letras. Atopo elegante a combinación actual do meu blog e sinto que forma parte xa das súas características. Tamén é verdade que desde o meu ecrán o resultado é moi atractivo. Sinto, en todo caso, non poder satisfacer os seus desexos. Se podo facer outra cousa por eles/elas, aquí están os comentarios para facer chegar as súas suxestións.  

SOMBRAS

Sigo coa miña teima universitaria. Estamos a mudar os planos de estudios. Pasamos de licenciaturas de 300 créditos (5 anos) a Graos de 240 créditos (4 anos). Esa pequena diferencia cuantitativa leva á potenciación dos posgraos, estudios de 60 créditos (máis será raro), para completar o grao e especializar ao alumado, eso si con prezos públicos pero lixeiramente máis elevados. A transformación comporta unha necesaria reducción da docencia, pero non unha regulación de emprego do profesorado, na súa grande maioría de condición funcionario. Nesta nova situación debe actuarse con audacia: coa incorporación dun programa completo de resultados e obxectivos concretos a medio prazo para o persoal investigador e docente das universidades. Un compromiso cunhas metas moi precisas (unhas determinadas pautas investigadoras, unha melloría nas aulas: non participarmos neses cursos infinitos impartidos por profesores da propia universidade que non saben eles mesmos nin explicar que é o que fan nas súas clases) que permitan mellorar o labor do profesorado e a propia eficacia da universidade. Para iso precisamos dunha vontade política (polo de agora inexistente) e dunhas ideas claras (que pensen outros, é a consigna) ao respecto. O comentario habitual entre os pasillos é o de augurar un cambio lampeduso, porque todo o mundo acepta que as autoridades son incapaces de alterar ou molestar á pax beatífica dos campus por decisións impopulares tomadas desde arriba. 

Así, entre a inacción da consellería, partidaria dun laisser faire laisser passer que evite problemas de xerarquías e que traslade a batalla académica aos terreos máis baixos dos propios centros, e a pasmosa expectativa dos subordinados, incapaces de artellar calquera discurso positivo, a Universidade está sumida nun marasmo pesimista, desilusionante. Eu teño que admitir que a elaboración a todo tren dos planos de estudios exerce un balsámico efecto anestesiante. Mentres debuxamos táboas e incluimos nas celas marabillosos títulos de materias que poidan atraer á decena de alumnos que precisan dos nosos servizos, esquecemos a dor de pensarmos que todo vai ao carallo, que o chiringuito vai colgando xa o cartel de Traspásase.

SATURDEI NAIT

Onte houbo cea mexicana no Chilam Balam da rúa Porto. Cos veciños de edificio e afíns, xuntámonos para celebrarmos que nos xuntábamos. Coma sempre e comm'il faut. O local, acolledor e cun servizo atentísimo, estaba cheo. O xantar, variado, foi informal, composto de tortitas de maínzo con faragullas saborosas de carnes mixtas. Para xantar coas mans e regar con salsas diversas, graduadas de maior a menor picante. O viño, á forza abundante, non estivo mal, así coma o postre e o café. Un lugar moi recomendable: pensamos, de feito, repetir. Eso si, convén reservar porque o éxito do restaurante é moi notable: os prezos razonables explican os seus méritos.

Para troulear a cea, decidimos percorrer os garitos de Santiago de Vigo: algún, coma o Ensanche, anda en franca decadencia, mentres outros, sempre que chegues como na vella tradición noctámbula á hora axeitada, como o Ohlalá, experimentan un notorio auxe. Curioso, porque ambos poñen a mesma música, repetida incluso, como se trasladaran ao dillei nostálxico da música dos 80 dun lugar a outro. Lévase moito o eclecticismo musical nestes antros de perdiçao, pero nunca pensei na miña vida bailar Help dos Beatles a estas alturas da historia do mundo. 

Os compañeiros de esmorga son moi traballadores e andaban baldados. Non quedou máis remedio que finiquitar os rons cocacolizados con certa mágoa e demora e marchar para casa, con esa ledicia que dá sempre mirar para o ceo estrelado da noite de Vigo, con ese fresco outonizo que xa entra pola porta.

O XORNAL DE HOXE

Leo con tranquilidade EL PAÍS despois de xantar. Unha vella tradición sabatina. Procuro determe máis do habitual, en especial nas páxinas dun Babelia sempre irregular e nas novas cheas de abundante información do Viajero. Das primeiras constato a (resesa) ubicuidade de Juan Cruz; a abundante anatomía de Villalta; o artigo de Muñoz Molina (hoxe máis interesante do habitual); a especial devoción dos mandaríns barceloneses (Jordi Gracia) por Gimferrer, cuxa historia amoroso-erótica axiña contarei; a incomprensible recensión do incomprensible (e plúmbeo) Ferlosio; a reseña sempre limpa, sen aristas (e tamén sen interese), de Guelbenzu; a insulsa frivolidade de Rodríguez Rivero; a sempre útil e interesante glosa de Calvo Serraller (un lugar de parada obrigado); a crónica de espectáculos de Marcos Ordóñez, imprescindible para quen carece de oportunidades de ver teatro; e a correcta (e rutinaria) evocación de Paul Newman feita por Martín Garzo. 

Do segundo, leo a descripción dun día na vida dunha Cruz luguesa (que non está mal: sobre todo, porque se detén en referir as tapas que ofrecen os bares, esencia de toda cidade); paso por riba (por non chorar) da guía sobre Florencia; e detéñome na cálida recensión de Casa Marcial en Arriondas, lugar que descoñezo e penso visitar en especial por esta sublime frase de Capel que transcribo para paladeala: "Croquetas de jamón tan gustosas como nadie pueda imaginarse; una fabada espectacular de alubias mantecosas, carentes de grasa, que figura entre las tres mejores del principado; un torto de maíz con sardina en salazón y huevo frito de los que levantan del asiento, además de su famoso pitu de caleya (pollo de corral) estofado a la antigua usanza, de carnes oscuras y sabor intenso, con un ravioli de sus propios menudillos. Algo memorable. De postre, maíz helado con chocolate blanco, y arroz con leche quemado muy goloso de textura cremosa."

Remato de ler o xornal e camiño cara o ordenador para transcribir estas impresións. Así paso media tarde, como preámbulo dunha cea mexicana. 

Nota (que merecería post aparte) sobre Juan Cruz. Nunha anotación dun post recente, emprega o título traducido do libro de poemas de Celso Emilio Ferreiro, Longa noite de pedra, para referirse a un episodio persoal de insomnio. Sen entrar noutros comentarios, sírvase anotar este caso como curioso (e confiscatorio) exemplo de intertextualidade literaria. 

ITALIAS

Subscribo por completo (con algúns matices que non veñen ao caso) o artigo publicado en Vieiros sobre a realidade italiana. Onte mesmo vía libre ao trámite da lei. Agardo que en vindeiras semáns o autor siga a crónica da complexa e fascinante Italia.

NON AO PROXECTO DE PRAZA DE ESPAÑA

Anuncian unha desfeita irreparable para a Praza de España en Vigo. Aprobado o PXOM, chegan as barbaridades. Cos planos e as maquetas á vista, o horror (vacui, no fondo) é palmario. Por moita superficie arborea (similar á Alameda, din os turiferarios), por moita vixianza e rigor constructivo que prometan a calamidade está servida. Que un PXOM era necesario ninguén o dubidou: que empecen por iste enxendro simplemente delata a toda unha clase política.

Cabe aínda unha campaña contra ista destrucción masiva?

Aclaración: a min encántanme os rañaceos. Pero con todas as consecuencias: é dicir, de máis de 50 pisos. Non iste quero e non poido.

EGO/NOMATO

Entre a (auto)apoteose do noso, o (auto)ditirambo do meu. Unha sorpresa ver este meu blog destacado entre as páxinas do catálogo de Galicia 25, en concreto na páxina 133, apartado Espazos da comunicación.

Manda carallo. 

TODO O PODER PARA OS REITORES

Lembro que en 2001 un movemento notable e prolongado no tempo contra a LOU deu vida a un outono insípido e acendeu as rúas con cánticos e carreiras divertidas (pour quoi non?) contra o piar do castelo. Ben é certo que ateigadas máis de estudantes ca doutros estamentos da universidade, estas manifas eran estimuladas ou alomenos favorecidas (as hemerotecas non me deixarán mentir) polos pronunciamentos contrarios (algúns mesmo radicais) dos reitores contra aquela lei maldita que recortaba autonomía (sic) e regulaba con descaro todas as facetas da vida dos campi ou campuses. A lei saiu sen máis problemas que os trucaxes de última hora na tramitación no congreso e convertiuse no marco de actuación política das universidades durante estes últimos anos, malia os retoques lampedusiáns dos socialistas para satisfaceren aos seus afíns en cuestións de concursos e detalles menores pero sen removeren o interesado status acadado. 

Moitos anos despois daquela batalla moi perdida, unha das súas principais consecuencias resulta obvia: a falta de debate plural e crítico na propia institución, derivado, ao meu xuízo, da reforma introducida pola ministra del Castillo na composición dos distintos órganos de goberno e a aparentemente máis democrática elección do Reitor entre todos os membros da comunidade por sufraxio directo ponderado. A indiscutible necesidade de que o alumnado participase na elección do Rector non contou coa velenosa combinación lexislativa da estructura presidencialista do resto de órganos, todos eles suxeitos á vontade do equipo nomeado polo Reitor. O resultado é a fuxida total (e remito ás listas de representantes de alumnos no meu centro), non por falta de interese senón por falta de eficacia práctica na súa intervención. 

Esto podería ser tildado de demagóxico, pero o certo é que a entrega completa ao Reitor e ao equipo do Reitor de todo o goberno da Universidade elimina de facto calquera labor opositor. Non é que non exista oposición: é que resulta improductiva, inocua; os seus resortes son tan escasos que opta por unha retirada cuatrianual aos seus cuarteis de inverno, consciente de que non hai nada que facer nin nada que litigar nos anos sucesivos. Ou ben se procede, como ocorre noutros lugares, a un fenómeno insólito de grosse koalition, onde concurren todas as voces da institución, cos correspondientes repartos, que, en calquera caso, anulan, por prescripción facultativa, calquera asomo de crítica ou de censura, agás as que proceden do malestar dos propios (que, obviamente, son todos), alonxados da procuraduría e dos resortes do poder. O debate aberto e plural (que puidemos ver nos primeiros anos de restitución democrática da desta madre nutritiva) desapareceu. Pero por completo. O nivel de participación pública está baixo mínimos e a desilusión resulta palpable.

Esa era a intención da ministra: anular un certo risco de asambleismo, de discusión ás veces estéril, dun parlamentarismo (o que hai tempo un colega chamaba hiperrepresentabilidade do modelo) frustrante. O modelo xerencial e presidencialista estaba na base das súas disposicións. Pero o que resulta de todo ese intento é un monolitismo adormecedor, un progresivo desencanto coas funcións rexeneradoras e críticas de calquera sociedade moderna e unha renuncia, ás veces proclamada, ao debate público. 

O foro, en fin, substituido polo despacho onde se cortan os bacallaus. Que agora, polo que se ve, ademáis escasean.  

CRISE

Caixanova fornece Galicia 25. Ignoro a calidade da mostra, porque non puiden vela entre tanto boato. Pero estou seriamente preocupado. Non sei como vai rematar todo esto. Se onte comezaba a tremer polo futuro, diante das pésimas noticias bancarias procedentes do dauyons, do indiceniquei e da bolsa de shanghai, hoxe certifico a debacle do mundo das finanzas. Caixanova non foi quen de subministrar convenientes doses de viños e cervexas (había superávit de fantas) nin de cebar con suficientes pinchos (dun tamaño, por certo, minguante: o Molino, cunha política de recortes no follaldre*) á cultura e intelectualidade galegas. A restricción foi tan notable que mañán mesmo a primeira hora acudo á sucursal máis próxima a retirar os meus cartos. Esto cheira moi mal. 

Nota philologica: follaldre ou masa follada ou, propoño, masa foliada, para evitarmos, en fin. Gracias a Normativeman pola súa suxestión ou suxerencia.

Na foto a lata de bonito Dorita (da amiga María de Palmeira) que tiven que jalar nada máis chegar a casa.