O REFUXIO DA MEMORIA DE TONY JUDT

Pensei que ler a Tony Judt, coa súa terrible enfermidade, ía conter demasiada emoción en cada palabra. No prólogo, a metáfora, familiar aos estoicos, do corpo como cadea preludia esa tensión adicional á leitura. Pero de forma intanxible esa previa confesión convírtese nun trámite. Obviamente a melancolía, o triste contemplar dunha vida que esmorece, engade unha especial intensidade ás ideas, ás reflexións, á memoria. Este prexuízo permanece latente co paso das páxinas, pero vai sendo pouco a pouco arrinconado pola forza das lembranzas, pola contundencia dos seus argumentos. E remata un por celebrar este entusiasmo da vontade que permite examinar o mundo con tal demostración de talento.

Pouco teño eu que ver cun neno nacido no ano 1948, nun barrio de Londres da inmediata postguerra, no Putney da austeridade, baixo o governo dun Atlee elevado por Judt a categoría de heroe severo e exemplar. Nin cos costumes de viaxar solitario en metro, de punta a punta da cidade, ou na liña verde para chegar, mirando e escrutando á xente, ao centro de Londres. Nin coa ascendencia xudaica (posiblemente algo poda xuntarnos neste caso pero o ignoro) da súa familia de clase media-baixa trasladada desde Amberes ou desde Polonia. Nin co adolescente ou mozo que decide pasar tempadas nun kibutz (por militancia socialista e sionista) para abandoar despois, descrido completamente, ese mundo de identidade e de reafirmación gregaria. Nin tampouco coas súas experiencias non moi agradables no colexio do barrio, co retrato magnífico do profesor de Alemán, Joe Craddock, duro e implacable, do que rematará dicindo que mellor mestre nunca tivo. Tampouco con que lograra entrar no King's College de Cambridge, nin que puidera contar, cunha subtileza digna dun Evelyn Waugh, as relacións de clase nas aulas e nos cuartos daquel privilexiado mundo. Tampouco co feito de que puidera pertencer ao claustro universitario dunha eminente facultade do Oxbridge ou que puidera formar parte da École Normale Supérieure parisina, descrita con irónico vitriolo, co despelexe da intelectualidade francesa, fatua e incapaz de admitir o erro de antepoñer o método e as ideas á observación do mundo. Tampouco teño que ver co mozo que vive a revolución sexual dos sesenta (máis por falta de anos ca de ansias) e que advirte que a verdadeira revolución (a perigosa, a que conlevaba morte ou cadea) daqueles anos estivo máis nas rúas de Praga ca nas de París. Nin co home que decide aprender checo para superar a crise da idade madura e encarar o coñecemento moral, aliviada xa a carga política, dos habitantes sometidos (nalgúns casos, baixo a forma de asimilación voluntaria dos automatismos do réxime) ao estalinismo nos países do leste. Ou co intelectual que viaxa a EE.UU. e descubre alí a cidade do mundo, o abigarrado cosmopolitismo que lle resulta tan familiar, ou reflexiona sobre a forma en que Israel totaliza o sentimento xudeu, nun dos capítulos máis duros (ao tempo, radicalmente críticos) dos que levo lidos sobre as relacións entre o xudaismo e o sionismo.

Non teño nada que ver con el e, porén, cada unha das páxinas que ía lendo resultábame tan próxima, tan cercana a min, que vai ser difícil que dun modo ou doutro non remate por influirme na miña visión sobre o mundo. É certo que Londres, Nova Iork, o xudaísmo, o papel da intelectualidade, os viaxes, a contemplación da xente e das paisaxes, a diatriba contra a identidade forman parte dos meus intereses máis próximos, incluso vistos con esa ollada moralista (política, crítica) coa que os historiadores e os intelectuais anglosaxóns tenden a mirar o mundo.

Por unha cousa ou por outra, El refugio de la memoria (The Memory Chalet) é un deses libros que nunca esquecerei.

PREOCUPADO POLO MEU AMIGO

Estou preocupado. Nono agardaba del. Hoxe confesoume que estaba escandalizado. El. El, que nunca se escandaliza por nada, que ten explicación para case todo, que comprende a fraxilidade da alma humana. El, que non é maquiavélico, pero exerce, hoxe estaba escandalizado. A causa: o noxento (palabra súa) espectáculo montado nos medios de comunicación co gallo (cantos gallos había na lingua galega dos setenta!) das eleccións en Vigo. Este amigo querido quedaba estupefacto diante do gasto en publicidade en prensa de alcaldía, tenencia de alcaldía (menos) e autoridade portuaria (doume o pracer de rebaixalos a minúsculas) coa axudiña de deputación de pontevedra. Pero aínda máis pampo ficaba cando miraba as novas nos xornais, asinadas nalgúns casos por atrevidos xornalistas (os tomwolfes e as orianafallacis da urbe olívica), noutras, por precaución, por unha cousa chamada redacción, onde substitúen sen mínimo pudor deontolóxico a información e a crónica polo ditirambo ou polo vituperio. La Voz e o Atlántico Diario, inclinados a pensar e dicir por terra, mar e aire que Caballero é o lado escuro da cidade e Corina Porro, o luminoso; e o Faro de Vigo, nesa condición de folla comercial ou mercantil que o caracteriza, cunha vela na praza da Estrela e outra na do Rei. Todos en xusta correspondencia coa natureza das páxinas publicitarias que neles se inclúen.

O Hibitane Forte que comprou o meu amigo na farmacia uns minutos despois non sei se lle dará para calmar a irritación. Estou preocupado.

TOMANDO ÁNIMO

Levo uns días de descanso bloguesco por lagoa mental. Deixei de ler para enzoufarme con variantes e aparatos críticos, o que exercita a precisión e o rigor pero debilita o pensamento. Metido sempre nesas fonduras, nas que hai que utilizar, malgrado, a letra de tamaño 8-10, o que esixe máis atención e vista, perdo a perspectiva de darlle ao caletre. Tampouco contribúe ao despendole intelectual, a penuria de reunións e reunións estériles ou directamente irritantes sobre calidades universitarias, convertidas de forma definitiva en burocracias inservibles ás que tristemente non nos opoñemos. Outro día tiro a dar (por escrito: porque por vía oral non me corto, con desesperación pola miña parte que non sei cortar a tempo a miña destempranza airada), pero hoxe vou sandando algunha desas feridas xa crónicas.

É venres, e malia ter a cidade tomada por uns reconquistadores/as, agardo atopar espazo (vale o da ilustración) para o vibrante lecer das conversas.

FACTOR DE APEADEIRO

Creo que ás veces -en días coma o de onte, un venres de sol e ceo aberto e de aulas e vestíbulos case baleiros- teño a sensación de ser o factor dun apeadeiro por onde ha pasar sen parar a liña do AVE.

É tempo de ver medrar a herba e o ferruxe entre as vías.

O HUMOR DE ANTONIO OREJUDO

Antonio Orejudo animoume o venres pasado coa súa noveliña de humor e sátira Un momento de descanso. Presentada como unha novela de campus (do que tira parodia nunha das paxinas máis disparatadas) e contada á moderna cervantina coas clásicas reviravoltas sobre a verosimilitude e a veracidade dos feitos, o libro de Orejudo consegue lembrar que a literatura serve entre outras moitas cousas para facer pasar un rato non só agradable ao persoal senón descarallante. Había moito tempo que non ría tanto coas peripecias destes profesores universitarios, filólogos de pena e de pacotilla, nun ambiente burlesco de hampa académica. Coma nun entremés ou nun vodevil de tintes grotescos, os personaxes da novela logran debuxar (ou máis ben garabatear con trazos grosos) o mundo ridículo (mediocre e decadente) do campus americano así como a astracanada (así aparece mencionada) berlanguista dos claustros españois.

Para os que pretendan ler en Orejudo unha novela, vaian abandoando todo propósito: teñen diante unha narración satírica, caricaturesca, destinada a un dos propósitos máis nobles e admirables do exercicio literario: desventrar de risa ao lector/a entregado e gozoso das súas páxinas. Desde La vida exagerada de Martín Romaña non me ría eu tanto. Xa por iso paga tanto a pena.

OS FÍOS DE XURXO SIERRA VELOSO

A NOVELA CURTA Os fíos do vigués Xurxo Sierra Veloso, gañadora do Premio Repsol de Narrativa breve 2010, é, na súa fráxil apariencia, unha das felices descobertas deste ano. Os tres relatos interdependientes que conforman a nouvelle, escrita cunha prosa limpa, de escasa adxectivación e oracións na súa meirande parte simples, lense con tanto interese que resulta imposible deixar de lelo sen rematalo nunha soa xeira. O primeiro relato está posto en boca de Antón Queguas, perplexo protagonista do feito inverosímil que determina o resto do libro. Con aires lixeiramente kafkianos (digo lixeiramente porque o sucedido non pretende excesiva trascendencia), o home que chega a unha casa rural para ter o encontro coa súa muller describe a súa propia deriva e a sorprendente aceptación dunha especie de fatalidade imposta desde fóra.

O segundo relato depende da voz, extraordinaria ao meu xuízo, da muller de Antón, Lidia Cameselle, que narra tamén, con aires desta vez algo máis retranqueiros pero non alleos a unha involuntaria traxicidade, a súa propia derrota. O erotismo desta parte, baseado nun estravertido punto de vista dunha muller que trata de explicar, espida entre as sabas dun hotel a medio estrear, o seu encontro semifallido co dono dese establecemento, permanece na memoria do lector/a cando remata o libro: as páxinas desta historia son, para min, o máis admirable da curta novela de Sierra Veloso.

O terceiro relato, en terceira persoa, céntrase na figura de Chano Bendaña, o inxusto culpable dun crime que non cometeu e que acaba case por aceptar, recén saído da cadea para dar pulo a unha nova vida. A historia deste malpocado home (cuxos vencellos cos anteriores non convén desvelar) serve de complemento aos tristes destinos dos anteriores personaxes, aínda que neste caso con peripecias algo máis chuscas e, nalgúns momentos, case de disparatada comedia. O libro posúe un ritmo narrativo moi convincente: demorado con alusións case costumistas ou con detalles innecesarios para a resolución da historia pero pertinentes para outorgar sensación de naturalidade doméstica a todos os sucesos que por veces resultan insólitos, Os fíos atrapa ao lector/a desde as primeiras liñas e non o deixa en ningún momento. Lese con toda delicia nunha breve tarde de inverno, arrastrado por unhas historias moi ben urdidas, moi ben escritas (cun uso moi destacado da ocasional sintaxe envolvente nos casos contados dun certo fluxo de conciencia: páxinas 86 e 87 fantásticas), moi ben resoltas coa brevidade e a concisión que require unha narración desta natureza.

OUTRA DE GAIÁS, MARCHANDO

Escandalizou hai apenas tres meses o montante anual dos pinganillos multilingües para o SPQH: 250.000 euros (máis de 40 millóns de pesetas), seica, peso padiante (ata 350.000 apuntan outros) peso patrás.

Disque, e consta no diario de sesións, que o montante da inauguración do Gaiás (que eu saiba de duración menor ás 24 horas) foi de 130.000 euros (20 millóns de pesetas, por se contan en pasado), incluido un epígrafe de 55.000 euros en publicidade.

Por moito que un ignore a aritmética ou tivera o infortunio de latar/fanar o día que explicaban a regla de tres composta, a desproporción das contas é clariña. En ámbolos dous casos, son chiculates dun loro a piques de estoupar pero chiculate ao fin e ao cabo.

O que non resulta tan clariño é o silencio montuno deses oráculos escandalizables sobre os tellados de cuarcita.

BARES DE VIGO: PRAZA DE COMPOSTELA E ALEDAÑOS

Dun tempo a esta parte, a zona da praza de Compostela, aka Alameda, estase a converter nunha zona de viños e tapas de Vigo. Un dos lamentos máis habituais sobre esta cidade é a ausencia dunha verdadeira zona de viños, ao xeito de Lugo, Coruña, Santiago ou Pontevedra, que son as que eu coñezo con máis detalle e profundidade. O entorno, porén dese marabilloso xardín decimonónico, ofrece entre elegancia, varios lugares de moito interese e mellor xantar.

Aos xa clásicos Prada a Tope (que está en reformas), Mesón Compostela (que está pedindo unha lixeira renovación decorativa, pero que segue a ter as mellores tapas e o mellor xamón de Vigo) ou á Estrella Galicia de Vigo (sic, sempre animadísimo con xente beautiful e da outra), coas terrazas correspondientes, veñen sumándose outros de moito interese. O Yoursbeer (ultimamente de capa caída en clientes), a Trastienda del Cuatro (de curioso microclima social), o Labrego Urbán (cun servizo e unhas tapas de primeira), o Manos Morenas (de comida peruana) en Luis Taboada, sen descartar o Baraciña (un desastre no camareirismo andante) ou a Taberna Andaluza de Montero Ríos (para os nostálxicos do flamenquín, con boa atención) algo máis alonxados.

Sempre queda a posibilidade de adentrarse (non moito) pola zona vella, onde parece que non remata por afianzarse unha oferta digamos profisional: da voluntarista, con efectos perniciosos á larga porque non volves, si que hai, como o Cabernet (bó para as noites de verán e cando non hai nin xente nin o bar está aberto, case para botellón ou para desabafos sentimentais) ou o L/Fume de Carozo, sempre insatisfactorios. O caso da Curuxa, nesa zona, é excepcional, porque non abundan os bares de barra (Lamari ou La comidilla teñen ambiente, pero hai que sentar formais e tampouco é que brillen os seus donos pola atención esquisita).

Tamén pode un virar cara o outro lado, á zona de Rosalía de Castro, onde a vella oferta do Munin ou La Trucha na rúa Porto ou do xa clásico Cañas & Tapas (correcto) ten como competencia moi leal e contundente o Tío Chan e o Bocusse (dous locais eternamente cheos) da República Arxentina e o Cunca nos soportais do Van Gogh (ese emporio), onde un desleixado profesionalismo tamén pode chegar arruinar o posible negocio.

Máis alá (ou máis acá, segundo mire eu) o Proa continúa a ser imbatible, o Follas Novas (onde se pode comer en barra) nunca desmaia nin decepciona, a Dehesa na esquina de Serafín Avendaño ofrece unhas táboas de embutidos magníficas e o Lizarrán presenta ateigada parroquia coa hormona a todo filispín a primeira hora da noite, cuestión que non se debe nunca menosprezar.

Comecei pola Alameda e non sei como din en Canceleiro. Seguro que esquezo algún. Aínda quedan as copas. Pero desto falarei outro día. Vou cear.

MARUJA LIMÓN: A ESENCIA

A felicidade dunha queridísima amiga foi celebrada o venres no mellor lugar posible nestes momentos: o Maruja Limón de Vigo. Puxen moita atención desta vez para descubrir o secreto deste restaurante único. Todos os elementos que deben concorrer nun xantar fóra de serie foron cumpridos: non houbo apenas un espazo para a mínima crítica, pero tentei averiguar que era o que satisfacía a tanta xente e coa mesma sensación de gozo e pracer indescriptibles. E concluín que se trataba dun restorante que procuraba atopar a esencia dos alimentos. Non é minimalismo, nin unha forma de substanciación dos pratos: é a intensificación única de certos productos pola vía de mesturalos lixeiramente con aqueles outros que podan extraer a súa total e profunda esencia.

O menú é pequeno (como é pequeno o negocio, a cociña e case todo, non obstante a súa grandiosa magnitude na calidade). O nome dos pratos tentan acadar esa esencialidade: van en negriña os productos centrais, fundamentais; en letra pequena, o acompañamento. O comensal pide, como o venres, xarda e vieira de entrante e variedade de segundos pero igualmente esenciais: pescada, mero, bacallao e molexas. En letra pequena, os demais ingredientes: cítricos para xarda e peixe (que chega ao prato coas láminas de sal apenas pegadas por riba da pel do lombo) ou touciño para a vieira; neste caso o acompañamento de brécol e unha pequena liña de crema de mango realzaban o prato, verdadeiro summum do restorante. Non andan con adornos retóricos nin alardes técnicos e o servizo, espléndido, vai pautando a comida cunha sinxeleza e un rigor para min extraordinarios. Dos postres mellor nin falar porque non creo que haxa cociñas que os melloren. Café e colofóns doces como tellas ou trufas rematan un xantar inesquecible (así o declararon todos os que asistiron), elegantemente acompañado dun godello Guitián de quitar o chapeu ao principio e de quitarse todo cando se rematan as botellas.

Eu nunca como tan ben como como neste restaurante, posiblemente un dos mellores deste país, senón o mellor. Para min, segurísimo.

PORRULISMO (OU NON) NO PEIRAO DE VIGO

Hoxe fomos dar un paseo polas novas actuacións portuarias, arredores do Náutico. E caben dúas opcións, non sei se compatibles.

Primeira: quedou moi chulo, cunha ampla esplanada onde antes había cochambre e desleixo. Uns pequenos parterres e uns camiños brancos para a parte de atrás do Náutico, con algúns árbores de fino tronco e algúns bancos para tomar tranquilamente o sol. Un bó lugar de esparcemento, complementado cuns paseos de madeira escura e barandas metálicas polos que dá gusto camiñar e ver de perto o mar. O detalle da deputación de poñer a unha banda tocar A lenda do bico de Soutullo contribúe ao amable desfrute. Unhas palmeiras ornan unha parte do peirao, aquela que exhibe o centro comercial. O paseo continúa pola parte dos barcos de pesca, moito menos transitado, aínda que a vista pode nalgúns casos ofrecer moito máis interese. Sen dúbida, Corina Porro acertou en rematar algo que xa viña máis ou menos proxectado naquel xa vello plano de Vázquez Consuegra. Non se pode esquecer o acerto extraordinario en pintar as portas das naves, os tellados da estación marítima e a parte non branca dos edificios do Náutico (piscina e sede social) de azul deliberadamente mariño. As esculturas do emigrante e da nai viuva de vivo concordan positivamente co resultado.

Segunda: podía quedar mellor, pero ben se ve que as urxencias electorais (non están prohibidas as inauguracións durante a campaña, pero dous meses antes non) piden un cementucho de andar por casa, cuns árbores famélicos e un banco que fai case de solario nesa solaina deficitaria de sombra. A parte, aínda sen rematar do Náutico (quedará así?), presenta un notable contraste coas partes de granito (onde moran en competencia artística a estatua de Leiro e uns cinco contedores de lixo), non resolto probablemente porque hai contenciosos de distinto calibre co outro faraón da cidade. Unha man de pintura azul clariño algo casposa en partes do chan de pedra da estación marítima xunto a partes tamén falsamente adoquinadas (que xa estaban de antes, todo hai que dicilo) afean as innovacións. Pero o pior é un rectángulo de cores pasteis, cuxa función ignora o visitante e que se coloca diante duns surtidores claramente innecesarios, aínda que ben consecuentes coa onda de estética algo kitsch, por non dicir hortera, que preside dun tempo a esta parte (poñamos, salvo excepcións, finais dos sesenta) as actuacións urbanísticas na cidade. Para o lado do peirao da pesca, o grande letreiro Obra paralizada por el Ayuntamiento de Vigo (nese idioma no que se rotula todo) que preside os tres depósitos dunha suposta fonte cibernética futura case é preferible ao que se anuncia. Do mellor e máis significativo da actuación.

Sexa esta última opción a triunfante, o certo é que Corina (e todo o tinglado montado ao seu arredor, Xunta e Deputación) fixo con esta intervención porrulista unha boa propaganda cara as eleccións. O bó número de xente que hoxe andaba por aí, con tempo xa de primavera, era elocuente mostra de que o acerto/erro resulta atractivo polo menos os primeiros días.

OPERACIÓN ORQUESTRA

Fago un alto na eséxese de memoriais e espadas por santiago e aproveito o aturdimento causado pola segadora do colexio de ao lado, para preguntarme eu, sen malicia ningunha, que foi daqueles alcaldes da costa da morte que un día xa moi lonxano (poñamos un mes) saían cara a cadea disque imputados. E boto unha ollada polo interné adiante por se atopo algo. E vexo: unha congregación no xulgado con belisco nas fazulas dun edil, unha cea (multitudinaria) de homenaxe, un presidente da deputación que avala ataquesepronuncieaxustiza, un depósito de fianza de 30000 euros, un abrazo nunha xuntanza da mancomunidade que agora preside un deles, un detido hoxe, dos que xa estaban procesados antes, por tráfico de drogas e anuncios de recuncamento electoral.

Xa me preguntaba eu tamén, cando por fin deixou de traballar a maquiniña da herba, por aquela trama de hai un par de anos en Valencia con ponlas galaicas, pero para min que iso xa era demasiada prehistoria para lembralo.