Transcribo, traducido o artigo escrito por Piergiorgio Odifreddi, matemático italiano, moi famoso naquel país pola súa posición radicalmente atea e belixerante contra as relixións. L'Espresso, 18 de agosto.
Nas últimas semanas asistimos a un interesante debate entre Umberto Eco e Eugenio Scalfari. Comezou o primeiro con Mentir e inventar, facendo notar como moitos letores de obras de fantasía tenden por un lado a consideralas como verdadeiras e por outra a non distinguiren entre as opinións do autor e aquelas dos seus persoaxes.
Seguiu Scalfari con Aínda que ficción é todo verdade”, rebatindo que a distinción entre verdade factual e ficcion literaria non é clara. Son dúas caras da mesma lúa, como demostran os influxos que teñen na vida real as obras imaxinarias de Manzonio ou de Goethe.
Concluiu Eco con Credulidade e identificación, lembrando como o poder da ficción deriva da súa verosimilitude de forma independiente da súa verdade. Noutras palabras, aínda que sexan literalmente falsas, as novelas dan unha lección literaria sobre a vida en xeral e sobre nós mesmos en particular. Se me permito terciar, como científico, no debate é solo porque semella que tanto Eco como Scalfari tenden a infravalorar o efecto deletéreo que doses enormes de ficción acaban por ter sobre o principio de realidade.
Tentemos recorrer brevemente as etapas de formación da psicose universal, creada polo persuasivo e invasivo mercado da ilusión. Tan pronto como os nenos adquiren o uso da palabra e comezan a facer preguntas sobre como naceron, aparecen as respostas idiotas que van desde os repolos ás cigoñas.
Cando entran na gardería, comezan a recebir os rudimentos dunha visión máxica do mundo poboada por anxos e demos, miragres e castigos divinos, silveiras ardentes e nubes parlantes, cegos curados e mortos resucitados, que será proporcionada na hora de relixión de todas as escolas.
Nestas mesmas escolas, tamén serán impartidas ensinanzas literarias e filosóficas do mesmo tipo, desde os deuses homéricos da Ilíada e da Odisea á esquizofrénica voz do daimon socrático, aos reinos do máis alá da Commedia dantesca, aos delirios idealistas de Hegel e Croce, ao lema nietzchiano de “non hai feitos, só interpretacións”.
Paralelamente ao doctrinamento escolar, o triple mercado literario, cinematográfico e televisivo inunda ao público con historias irreais ou máxicas, desde a saga do Señor dos Aneis e de Harry Potter ás das guerras estelares ou do Robert Langdon de Dan Brown. Por non falar das ficcións televisivas, sagradas e profanas, que ocupan a pequena pantalla.
Este mercado está sostido por miles de recensións, intervencións, discusións e entrevistas que saturan as páxinas da prensa e dos programas de televisión. Este constante tam tam aparece presentado como información cultural, pero constitúe en realidade un paralelo mercado publicitario que vive do precedente e o axuda a difundirse capilarmente.
O primeiro resultado desta estratexia é unha sociedade que non vive da e na realidade, senon inmersa na ficción xeralizada. Sorprenderá que, afeita ás fábulas de contacontos, a sociedade remate por convertirse en fácil víctima dos contacontos, políticos ou relixiosos, que existen? Estes, no fondo, perseguen os mesmos fines cos mesmos medios, incluso contando ademáis as mesmas historias.
O segundo resultado é unha sociedade que non coñece a realidade nin lle interesa. Hoxe calquera escritor ou actor de todo a cen, por non falar dun de millóns, recebe máis atención e lectura que calquera premio Nobel. E as continxentes e superficiais invencións do primeiros agochan as necesarias e profondas descubertas do segundo.
É necesario disfrutar das novelas, das películas e da televisión cum grano salis. Esto é: como pequenas pizcas para botar sobre o prato forte da ciencia, coa idea de dar sabor á vida. Quen polo contrario pretende alimentarse só de sal, non permanece sano por moito tempo e moi axiña morre de fame intelectual. Coma estamos a facer nós agora mesmo."
2 commenti:
Penso que o señor Piergiorgio Odifredi, sendo matemático como é, incorre en ofuscación cando saca os pés do prato dos números, ecuacións, derivadas e demais. O debate, emporiso, resulta de grande alcance, pero máis no ámbito de Umberto Eco e de Scalfari ca na cuase alucinada diatriva do matemático ateo e belixerante antirelixioso. Tamén contra as relixións laicas? Porque non atopo ningunha alusión ao materialismo histórico, por exemplo, ou ao culto á personalidade, etc., etc. Certo que eu mesmo me sorprendín cando atopei un ex-seminarista estudante de maxisterio absolutamente angustiado despois da lectura dun Envés de don Álvaro Cunqueiro no que falaba dos homiños que habitaban nas cidades mergulladas e que saían a pasear pola superficie de cando en vez, cousa que ocorría en Portomarín, ou máis recentemente, cando un home aparentemente moi asisado, aconselloume Anxos e Demos e O Código da Vinci para entender os problemas derivados da relixión vaticana e mais a historia do cristianismo.
Pero eu veño de asistir hai uns días á representación da Antígona de Sófocles no teatro de Mérida e penso, honestamente, que esa magnífica ficción resulta tan real que non presenta ningún problema a posible confusión dos límites, confusión que, neste caso, non é posible que se produza. É tan real o discurso que se propón, os conflictos que se solventan, os diversos compromisos, esixencias, éticos que se producen, a interpelación ineludible que nos plantexa, que nos encontramos aquí con que é a ficción a que vén en auxilio da realidade. ¡Bendita ficción nos tempos que corren esa que nos regalou Sófocles hai uns 2.500 anos!
Habería moito máis que dicir, claro, mais isto déixame bastante acougado. Saúdos.
xa platón expulsara os poetas da súa república por razóns semellantes: por crearen ilusións, ficcións, mentiras, mendacidades, etc.
Pero é curioso que se siga insistindo nesta distinción drástica entre realidade e ficción en termos, precisamente, retórico-literarios, polo tanto ficticios: chamarlle sal á ficción e prato forte á ciencia son metéforas, ou sexa, ficcións, sospeitosas sempre de afastarse da verdade, etc.
Posta un commento