ARTHUR E GEORGE, DO MESTRE BARNES

Émile Zola escribiu a súa famosa denuncia, Eu acuso, o día 13 de Xaneiro de 1898 no periódico L’Aurore. O obxecto do famoso escrito, considerado como un dos primeiros exemplos do compromiso do intelectual, era o tamén célebre caso Dreyfus, o caso dun oficial de orixe xudeu que foi condeado sen probas e con notables arbitrariedades procesais como traidor tras unha campaña longa de persecucións e infamias, basada nun ambiente de antisemitismo. Zola puxo a súa literatura ao servizo da reparación da inxustiza e o seu dedo acusador nos nomes de varios oficiais que conculcaron os dereitos dun home falsamente declarado culpable. O seu discurso, dirixido ao presidente da República francesa, constituiu máis adiante unha proba da saúde da democracia e instaurou, sen pretendelo o propio Zola, a figura do intelectual engagé tan característico da cultura francesa.
Julian Barnes partiu deste feito, ben coñecido por outra parte, para compoñer a súa novela Arthur e George. Un amigo lembroulle que Arthur Conan Doyle fixera algo parecido co caso de George Edalji, un avogado de nai escocesa e pai parsi vido da India e vigairo dun pobo do interior de Inglaterra, que fora condeado inxustamente como culpable da matanza cruel de gando no pobo onde vivía. Barnes interesouse en primeiro lugar por este home, un tanto escuro, de costumes rectas, educado coa disciplina relixiosa do seu pai, pero, despois advirtiu, tras esculcar o caso polo miudo e comprobar que o creador de Sherlock Holmes comprometera a súa carreira na defensa daquel malpocado letrado, que a figura de Conan Doyle, con quen Barnes pouco compartía, tamén posuía un innegable atractivo literario. A partir de aquí, Barnes decidiu repartir o relato entre ámbalas dúas figuras, a xeito dunhas vidas paralelas condeadas a atoparense.
O caso do erro xudicial de George Edalji, que mudou o sistema inglés de garantías procesais, constitúe a xustificación da novela. Pero a narración das dúas historias supera esa mera anécdota, cunha precisión e unha sutileza extraordinarias. Barnes emprega o presente histórico para contar e reflexionar, coa falsa obxectividade dunha enciclopedia, sobre a vida de ambos homes. A documentación detallada, que confesa recoller dos xornais e actas xudiciais da época, xunto cun estilo retórico, de orde case perfecta e quizáis deliberadamente anacrónica, e unha clara inclinación ao folletín amoroso e á novela detectivesca, remata por ofrecer unha narración ambiciosa, chea de momentos maxistrais que o lector relé a cada paso con gusto. Na turbamulta de libros publicados, lidos, comentados e esquecidos, case sempre no prazo medio dunha semana, o libro de Julian Barnes pasou o exame coa sordina fugaz das gabanzas oportunas. Lida con certa distancia, Arthur e George é unha das mellores novelas dos últimos anos, pola súa heteroxeneidade de xéneros, polo seu estilo brilante, pola súa ambientación única dun Londres de comezos de século XX fascinante, ou pola profundización das personaxes (principais e secundarios que adquiren unha importancia insólita) que semellan sempre diferentes e descoñecidos aos ollos sorprendidos dos lectores. E, sobre todo, porque, de novo, coloca no mesmo plano que Zola a loita do individuo (de condición senlleira e estrañada) contra a inxustiza cometida polo aparello mecánico pero abusivo do propio Estado. Mesmo nun caso en apariencia menor (un carnificio de gando), en que a garantía da inocencia e da libertade humanas fican conculcadas.